Gweithredoedd atgyrch
Mae gweithred atgyrch yn ffordd y gall y corff ymateb yn awtomatig ac yn gyflym i ysgogiad i leihau unrhyw niwed pellach i'r corff.
Mae'n dilyn yr un dilyniant cyffredinol ag adwaith normal, ond yn aml heb gynnwys yr ymennydd. Yn lle hynny, mae madruddyn y cefn yn cyd-drefnu'r ymateb fel bod yr ysgogiad yn gallu cyrraedd yr effeithydd yn gyflym.
Yr enw ar y llwybr nerfol sy’n cael ei ddilyn gan weithred atgyrch yw llwybr atgyrch. Y broses yw:
ysgogiad → derbynnydd → Y nerfgell sy’n trawsyrru ysgogiadau trydanol o dderbynyddion yn yr organau synhwyro i’r brif system nerfol. → niwron cysylltiol → Y nerfgell sy’n cludo ysgogiadau trydanol o’r brif system nerfol i effeithyddion fel cyhyrau neu chwarennau. → effeithydd → ymateb
Er enghraifft, ceir llwybr atgyrch syml os ydym yn cyffwrdd â rhywbeth poeth yn ddamweiniol.
- Mae'r celloedd derbyn yn y croen yn canfod ysgogiad (y gwres o'r gannwyll).
- Mae niwron synhwyraidd yn anfon ysgogiadau i Yn cael ei alw’n niwron cysylltiol weithiau, dyma’r nerfgell sy’n trawsyrru ysgogiadau trydanol o’r niwronau synhwyraidd i’r niwronau motor. ym madruddyn y cefn.
- Mae'r niwron relái yn cysylltu â'r niwron echddygol (a hefyd yn anfon neges i'r ymennydd).
- Mae niwron echddygol yn anfon ysgogiadau i effeithydd.
- Mae'r Cyhyr neu chwarren sy’n achosi ymateb i ysgogiad. yn cynhyrchu ymateb (cyhyr yn cyfangu i symud y llaw i ffwrdd).
Atgyrch cannwyll y llygad
Mae faint o olau sy’n mynd i mewn i’r llygad yn cael ei reoli gan Ymateb awtomatig a chyflym i ysgogiad.. Mae maint Y rhan ym mlaen y llygad lle mae golau'n mynd i mewn. yn newid mewn ymateb i olau llachar neu bŵl. Mae hyn yn cael ei reoli gan gyhyrau'r Rhan o’r llygad sy’n addasu faint o olau sy’n mynd i mewn i'r llygad..
Image caption, 1. Sut mae llygad yn ymateb i olau pŵl
1 of 2
Mae'r adwaith hwn:
- yn amddiffynnol - mae'n atal golau llachar niweidiol rhag niweidio'r celloedd derbyn yng nghefn y llygad
- yn anwirfoddol - does dim rhaid i chi feddwl amdano, mae'n digwydd yn awtomatig
- yn gyflym – mae'n digwydd yn gyflym iawn
Rho gynnig arni – mewn ystafell olau, gofyn i rywun gau ei lygaid am 30 eiliad. Pan mae'n agor ei lygaid, sylwa pa mor gyflym mae cannwyll y llygad yn ymateb.
Llwybr ysgogiad - Haen uwch yn unig
Cyn gynted â bod yr ysgogiad wedi'i ganfod, mae'r broses ganlynol yn digwydd.
- Mae cell dderbyn yn pasio ysgogiad trydanol ar hyd y Y nerfgell sy’n trawsyrru ysgogiadau trydanol o dderbynyddion yn yr organau synhwyro i’r brif system nerfol..
- Mae'r niwron synhwyraidd yn cyrraedd y Y brif system nerfol, sy’n pennu'r ymateb cywir i ysgogiad., y brif system nerfol.
- Mae'r niwron synhwyraidd yn cysylltu â niwron relái drwy synaps yn y brif system nerfol.
- Mae'r niwron relái yn cysylltu â Y nerfgell sy’n cludo ysgogiadau trydanol o’r brif system nerfol i effeithyddion fel cyhyrau neu chwarennau., drwy synaps, yn y brif system nerfol.
- Mae'r niwron echddygol yn gadael y brif system nerfol ac mae'r ysgogiad yn cael ei gludo i'r effeithydd.
Question
Mae gwyddonwyr wedi astudio pa mor gyflym mae niwron yn gallu trosglwyddo ysgogiad trydanol mewn brogaod. Maent yn defnyddio'r hafaliad hwn.
\(\text{buanedd =}~\frac{\text{pellter}}{\text{amser}}\)
Maent yn mesur bod hyd y niwron yn 50 mm = 0.05 m ac yn mesur bod yr amser mae'r ysgogiad yn ei gymryd i deithio ar hyd y niwron yn 1.5 ms (milieiliad/millisecond) = 0.0015 s.
Cyfrifa fuanedd yr ysgogiad i ddau le degol mewn m/s.
Buanedd = 0.05 ÷ 0.0015 = 33.33 m/s