Ymarfer - haen sylfaenol
Mae hon yn dasg ar gyfer yr haen sylfaenol.
Darllena'r darn hwn o'r nofel sy'n adrodd hanes Brwydr Ffort Defiance a cheisia ateb y cwestiwn sy'n dilyn:
Roedd Carleton yn gwybod mai ofer fyddai iddo geisio ymuno yn y frwydr gydag ychwaneg o ddynion. Prin hanner cant oedd ganddo ar ôl i amddiffyn y Ffort – roedd y gweddill wedi mynd i ganlyn Dicks i Geunant de Chelley. Gallai gicio’i hun am fod mor wirion â disgyn i drap yr Apache, ond doedd o erioed wedi dychmygu fod gan Geronimo y fath niferoedd y tu cefn iddo. Doedd o erioed ychwaith wedi gweld y fath ffyrnigrwydd yn eu brwydro.
Gwyliai’r Apache yn taenu cyrff eu cymrodyr meirwon yn un rhes hir, cyn eu gorchuddio â changhennau’r coed, ac yna’u tanio. Cododd arogl anhyfryd cyrff yn llosgi i’r awyr.
Yna, gan wybod fod Carleton yn gwylio pob symudiad, amneidiodd Geronimo ar ei ddynion i ddwyn arfau milwyr y Cotiau Glas i gyd. Yna, pan oedd y cyfan wedi’u casglu, gafaelodd Geronimo yn ei bicell a cherddodd ugain llath tuag at y Ffort. Plethodd blu gwynion yn eu hesgyll, a chyda hyrddiad anferth taflodd hi’n uchel i’r awyr. Disgynnodd y bicell rhyw ddecllath o’i flaen, a’i phaladr yn dynn ym mhridd y ddaear. Crynodd y plu gwynion am ennyd, ac yna llonyddodd y bicell. Daliai’r plu i symud yn y gwynt.
Question
Sut gymeriad yw’r Cadfridog Carleton? Rho enghreifftiau o’r ffordd y mae’n ymddwyn.
Dyma enghraifft o ateb da iawn:
Y Cadfridog Carleton sy’n gyfrifiol am Ffort Defiance ac mae’n gyfrifol am lawer o filwyr y Cotiau Glas. Nid ydy Carleton yn arweinydd cryf iawn oherwydd mae’n gofyn i Carson beth ddylai ei wneud o hyd. Mae Carleton yn hoff iawn o ddangos ei awdurdod ac nid ydy’n hoffi i unrhyw un ddadlau ag ef. Bydd yn codi ei lais pan fydd yn flin ac yn gorchymyn i filwyr eraill wneud beth mae e eisiau iddyn nhw ei wneud.
Yn y darn hwn mae’n siomedig iawn ei fod wedi colli cymaint o ddynion ac mae’n credu mai ei fai e ydy'r cyfan ac a dweud y gwir mae o’n hollol gywir! Roedd e wedi mynd yn ben mawr. Doedd e ddim wedi meddwl y gallai Geronimo fod mor gryf a doedd e ddim wedi disgwyl iddyn nhw ymosod mor ffyrnig. Mae llwythau’r Indiaid yn cael amser caled iawn gan Carleton a bydd yn ymosod yn greulon arnyn nhw os nad ydyn nhw’n gwneud fel mae e eisiau iddyn nhw ei wneud.
Dyma ddigwyddodd i’r Navaho pan oedden nhw’n gwrthod symud o Geunant de Chelley – gorfododd Carleton nhw i symud drwy drais. Mae’n filwr rhyfelgar iawn ac yn gadael i Dicks wneud pethau ofnadwy, fel lladd Chiquito, heb ofyn cwestiynau. Rydw i’n credu bod hyn yn dangos bod Carleton yn gymeriad drwg ond hefyd yn gymeriad penderfynol iawn.
Rho gynnig ar gwestiwn a darn darllen gwahanol.
Darllena’r darn canlynol o ddechrau’r nofel pan fo Manuelito yn canfod Haul y Bore a cheisia ateb y cwestiwn sy'n dilyn:
Arafodd ei cham. Ymhen awr neu ddwy eto, gallai guddio a gorffwys tan y bore. Dilynodd y ffordd am rai milltiroedd cyn gadael y coed o’i hôl. Cerddai’n hamddenol braf. Ymestynnai gwlad eang o’i blaen, peth ohoni’n dir ffrwythlon a choediog, ond roedd y ffordd yn arwain trwy anialdir caregog a chreigiog. Yn y pellter gallai weld Mynyddoedd y Chusca. Gwenodd a daeth sbonc yn ôl i’w cham. Yno roedd Ceunant de Chelley, Manuelito, Juanita, lloches a diogewlch.
Troes yn ei hôl yn sydyn. Roedd wedi clywed sŵn carnau ceffylau. Roedd yna bedwar neu bump o geffylau yn ei dilyn. Dechreuodd redeg. Diawliodd ei hun am grwydro mor bell o gysgod y coed tra oedd yr haul yn uchel yn y nen. Rhedodd yn syth at y clwmp agosaf o goed oedd tua hanner milltir draw. Roedd hi’n gwybod bod y ceffylau yn ei dilyn oherwydd clywai lais yn gweiddi a sŵn carlamu’r ceffylau’n dod yn nes.
Gwyddai yn ei chalon na fyddai byth yn cyrraedd y coed. Roedd rhywun yn gweiddi. Roedd y ceffylau ar ei gwarthaf. Baglodd a syrthio ar ei hwyneb. Sgrechiodd.
Chiquito! Chiquito!
Yna, roedd twrf o’i hamgylch. Ceffylau aflonydd. Coesau ceffylau, carnau ceffylau. Suddodd ei chalon. Daeth pâr o esgidiau lledr, gloyw i’r golwg. Esgidiau yn perthyn i un o filwyr y Cotiau Glas.
Question
Sut gymeriad ydy Manuelito? Rho enghreifftiau o’r ffordd y mae’n ymddwyn.
Dyma enghraifft o ateb da iawn:
Un o ricos y Navaho ydy Manuelito ac ef hefyd ydy tad Haul y Bore. Mae e’n arweinydd cryf a dewr a phan fydd e’n siarad bydd pobl yn gwrando arno ac yn dilyn ei gyngor. Pan ddaeth Manuelito o hyd i Haul y Bore a chlywed iddi gael ei threisio a gweld llofruddiaeth ei mab roedd e’n ofalus iawn ohoni a bu’n ei golchi ac yn edrych ar ei hôl hi. Wedi deall yn iawn beth sydd wedi digwydd i’w ferch mae e eisiau dial ac er ei fod e fel arfer yn fwy hapus i siarad a datrys problemau drwy drafod pethau mae e’n flin iawn gyda’r Cotiau Glas ac eisiau defnyddio trais i ddial arnyn nhw.
Yn y nofel mae e’n dadlau gyda Herrero Grande fwy nag unwaith ynglŷn â hyn. Mae e’n ddyn penderfynol iawn a dydi o ddim eisiau i neb arall o’i deulu a llwyth y Navaho ddioddef fel y gwnaeth Haul y Bore. Roedd Manuelito yn drist ac yn flin iawn pan oedd rhaid i’r Navaho adael eu cartref yng Ngheunant de Chelley – roedd e’n teimlo y dylai o fod wedi gwneud mwy i rwystro’r Cotiau Glas.