Â鶹ԼÅÄ

Cyrhaeddodd y tacsi mewn chydig a dyma gychwyn ar daith oedd i adael argraff arnom am weddill ein hoes.

Roedd y daith yn cymryd tua awr a hanner mae'n debyg ar hyd ffyrdd oedd yn ddigon anwastad. Er ein bod ni allan yn y wlad dim ond un anifail fferm a welson ni. Roedd Ken Wil wedi sylwi ar fuwch yng nghefn tÅ· rhywun a choeliwch neu beidio, fe welodd Ann P glamp o gamel!

Roedd Anwen a Jane yn ddwfn mewn trafodaeth, a Dafydd Gwyndaf yn trio dal pen rheswm efo'r gyrrwr ond heb fawr o lwc gan nad oedd hwnnw'n deall na Chymraeg na Saesneg.

Ta waeth, roedden ni ar ein ffordd i Oswiecim a'r chwech ohonom yn ddigon ansicr - hynny ydi, doedden ni ddim yn siwr iawn os oedden ni'n wirioneddol am ymweld â'r lle ai peidio.

Dyma gyrraedd o'r diwedd a phenderfynu nad oeddem am gael tywysydd i fynd a ni o gwmpas. I mewn a ni trwy'r fynedfa ac yno wrth ein pen roedd y geiriau 'Arbeit macht frei' - Daw gwaith a rhydaid. Ble roedden ni medda chi? Wedi camu trwy'r fynedfa roedden ni yng ngwersyll erchyll Auschwitz ac roedd na ias annifyr yn rhedeg i lawr yr asgwrn cefn.

Yma y cludwyd carcharorion o bob rhan o Ewrop - Iddewon yn bennaf ynghyd â Sipsiwn a charcharorion rhyfel o Rwsia. Yn y sgwar cyntaf, arferai cerddorfa chwarae gorymdeithiau er mwyn i'r SS gael cyfri'r carcharorion.

Os nad oedd y cyfri'n gywir, yna gorfodwyd y carcharorion i sefyll y tu allan, waeth beth oedd y tywydd, a hynny heb ddillad addas amdanynt.

Roedd yno luniau o'r trueiniaid, ac roedd un ystafell yn llawn o fagiau dillad gan i'w perchnogion gredu eu bod yn cael eu hadleoli. Chydig a wyddai'r creaduriaid beth oedd o'u blaen. Tu ôl i'r ffenest nesa roedd gweddillion parau sbectol, brwsys dannedd, brwsys siafio a brwsys gwallt. Eiddo personol y carcharorion wedi eu llwytho yn bendramwnwgl ac edrych arnynt yn dod a deigryn i'r llygaid.

Sefyll am ennyd wedyn wrth y wal ble saethwyd miloedd o Bwyliaid cyn symud ymlaen at grocbren ac yma roedd deuddeg o Bwyliaid wedi eu crogi ar yr un pryd am gynorthwyo eraill i ddianc.

Ychydig lathenni y tu allan i'r gwersyll roedd y siambr nwy a'r amlosgfa . Mi fuon ni yn y gwersyll arall wrthlaw hefyd sef Birkenau gyda'i rheilffordd yn rhedeg drwy'r gwersyll ac yn stopio'n stond gyferbyn a dwy siambr nwy enfawr.

Roedd nifer fawr o'r carcharorion yn dod oddi ar y tren ac yn syth i'r siambrau nwy.

Does wybod i sicrwydd faint o bobl a phlant a lofruddiwyd yn Auschwitz ond yr amcangyfrif agosaf yw 1.5 miliwn

Doedd yr haul ddim yn tywynnu yn Auschwitz, doedd dim adar yn canu'n llon yn y coed, a'r cwbwl a deimlem ni ein chwech oedd anghrediniaeth llwyr, tristwch, a chywilydd dros ein cyd-ddyn. Roedd yn brofiad dirdynnol na ellir ei gyfleu mewn geiriau. Ni fydd ail ymweliad.