Ymarfer
Darllena y darn canlynol a cheisia ateb y cwestiynau sy’n dilyn.
Celu a chelu ei phryder a wnâi Mared o ddydd i ddydd, rhag ychwanegu at yr holl annifyrrwch ar yr aelwyd. Ond roedd gohirio’r annymunol cyhyd ynddo’i hun yn ychwanegu’n ddiangen at bryder oedd eisoes wedi mynd â’r holl liw o’i gruddiau a rhoi cleisiau duon o dan ei llygaid. Roedd y croen o boptu’i thrwyn wedi tynhau a’i hwyneb yn feinach nag y bu. Wrth y bwrdd ni wnâi fwy na phigo’r bwyd oddi ar ei phlât.
Daeth pethau i ben un bore Llun, yr unfed ar ddeg o Fawrth, ar ôl Sul o bendroni ac atgofio, o ddychmygu ac arswydo. Dyna ddrwg dydd Sul, roedd yn ddiwrnod mor swrth a’i oriau’n llusgo.
Roedd y penderfyniad wedi’i ffurfio’n derfynol yn ystod oriau effro’r nos a phan ddaeth Mared allan i ben y grisiau cerrig drannoeth gyda’r ychydig lestri budron yn ei dwylo a gweld Mam yn cymell yr ieir i bigo ar glwt di-eira o’r buarth, dyma ymwroli. Roedd Robin yn siŵr o fod yn ddigon pell o’u clyw.
‘Tri mis? Tri mis ddeudist ti?’
Eiliadau o syllu anghrediniol a’r ferch, o’r diwedd, yn gostwng ei golygon yn gyndyn euog.
‘Tri mis? Lle uffar wyt ti ’di bod na fasat ti ’di deud wrtha i’n gynt?’
‘Peidiwch â gweiddi Mam.’ Llais tawel, edifeiriol. ‘Pa wahaniaeth pe bawn i wedi deud ynghynt?’ Roedd tri blewyn y ddafaden yn plycio’n ffyrnig.
‘Gwahaniaeth, ddeudist ti? Pa wahaniaeth? Fedri di ofyn cwestiwn mor dwp?’ Yn hytrach na gostwng ei llais roedd hi’n gweiddi mwy. ‘Yli, anodd fydd petha rŵan!’
Teimlodd Mared beth o’r euogrwydd yn ei gadael wrth deimlo’r angen i’w hamddiffyn ei hun.
‘Wel, deudwch y gwir. Fasa fo wedi gneud rhywfaint o wahaniaeth? Fis, dau fis yn ôl, gwylltio fel hyn fasach chi wedi’i neud ’run fath yn union, fel pe baech chi’ch hun yn gwbwl ddihalog.’
‘Paid ti â chodi dy lais ata i, yr hoedan fach! Nac edliw! Na defnyddio dy eiria ffansi chwaith. Ti’n gwbod be ’di dy wendid di wedi bod erioed, yn dwyt?’ Roedd ei llais wedi codi’n sgrech bron. ‘Rhy barod i ledu dy goesa’r butan fach!’
Ffrwydrodd Mared hefyd. ‘Peidiwch chi â ’ngalw i’n butan.’
‘Be arall wyt ti ond hwran? Sgin ti syniad pwy ydi’r tad! Nag oes ma’n siŵr.’ ‘Putan? Hwran? Pwy uffar ’dach chi i siarad ac i daflu’ch bustul?’
Daeth sŵn drws y llofft stabal yn cael ei ysgwyd a chododd ton o grochlefain dig ond roedd y ddwy yn fyddar iddo.
‘A ’dach chi’n gofyn pwy ydi’r tad? Wel, hwyrach y bydd raid i ’mhlentyn inna alw’i dad yn Dewyrth ne rwbath felly hefyd!’
‘Gan bwyll, y gnawas!’ Roedd llygaid yr hen wraig yn melltennu a’i cheg yn glafoerio. ‘Mesur dy eira’n well! Pwy ydi o?’ Ac yna’n ddistawach, yn fwy petrus, ‘Yr un un ag o’r blaen?’
Chwarddodd Mared yn wawdlyd. ‘Mi fasach chi’n licio gwbod yn basach?’
‘Atab fi’r munud ’ma! Ydi o’n perthyn iti?’
Roedd y drws uwch eu pennau’n cael ei ysgwyd yn lloerig a’r crochlefain wedi troi’n un waedd ofidus, hir. Sobrodd Mared drwyddi a gostyngodd ei llais.
‘Yn perthyn imi? Falla’i fod o. Falla’n wir ’i fod o.’
Ni chlywodd Robin ymateb olaf ei chwaer ond bu yno wrth dalcen cwt y tractor yn ddigon hir i ddeall beth oedd yn digwydd. Gwelodd ei fam yn brasgamu’n ffyrnig yn ôl i’r tŷ a Mared yn llusgo’i thraed ar ei hôl.
‘Y Sais uffar!’ sgyrnygodd, a chryndod ei dymer, yn gymysg ag oerni’n meirioli, yn rhedeg drosto. ‘Aros di i mi gael gafal arnat ti.
Question
Crynhoa ymwneud Mared gyda dynion, yn y gorffennol a’r presennol.
Gallet gynnwys y pwyntiau canlynol.
Perthynas Mared gyda gwahanol ddynion:
- Robin (gorffennol) – wedi arwain at eni plentyn a gafodd wedyn ei ladd gan Robin ar orchymyn Mam – atyniad corfforol rhwng y ddau o hyd.
- Harri Llwyn-crwn (gorffennol) – y berthynas wedi dod i ben oherwydd ymyriad Mam a’r perygl i Harri ddod i wybod gormod o hanes y teulu; ond teimladau ganddynt at ei gilydd o hyd.
- Jeff (gorffennol diweddar) – Mared, yn ei hunigrwydd, wedi neidio ar y cyfle am garwriaeth newydd er nad ydy Jeff yn gymar addas iddi.
- Dewyrth Ifan (presennol) – Mared wedi gweld ei ysbryd nifer o weithiau ac yn honni ei fod wedi dod ati i’r gwely unwaith.
Question
Trafoda pam y mae Mared wedi penderfynu dweud wrth ei mam ei bod yn feichiog.
Gallet gynnwys y pwyntiau canlynol.
Esbonio ofnau Mared am y beichogrwydd, fel y’u datgelir yn ei dyddiadur (yn enwedig ar 4 a 5 Chwefror):
- Jeff wedi dweud wrthi ei fod wedi cael fasectomi ac felly nad ydy’n bosibl mai e ydy tad ei babi.
- Hyn wedi arwain Mared i feddwl mai Dewyrth Ifan ydy’r tad.
- Mared wedi gweld sut mae perthynas losgachol (Mam a Dewyrth Ifan) yn gallu arwain at genhedlu plentyn â nam arno –
Fo
– ac ofn rhoi genedigaeth i blentyn tebyg ei hun. - Poeni bod gwallgofrwydd yn gallu rhedeg mewn teulu.
- Mared a Robin wedi cael plentyn iach er eu bod yn perthyn ond Mared yn deall pam y cafodd Mam wared arno (gwarth cymdeithasol).
- Mared 15 mlynedd yn hŷn y tro hwn ac yn poeni y gall hynny hefyd arwain at eni plentyn â nam arno.
Question
Sut mae’r awdur yn cyfleu teimladau cryf Mam a Mared ac yn creu tyndra yn y darn?
Gallet gynnwys y pwyntiau canlynol:
- Yr olygfa gyfan yn ddarn o ysgrifennu meistrolgar sy’n cyfleu hen ddrwgdeimlad yn ffrwydro i’r wyneb.
- Gosod y llwyfan yn ofalus ar gyfer datgeliad Mared ei bod yn feichiog – pwysleisio ei phryder trwy ddisgrifio pa mor wael y mae’n edrych a ddim yn bwyta’n iawn; ailadrodd geiriau er mwyn pwysleisio sut y bu’n troi pethau yn ei meddwl ers dyddiau:
Celu a chelu ei phryder a wnâi Mared o ddydd i ddydd
. - Tôn a momentwm y ffrae yn cael eu hamrywio’n effeithiol.
- Defnydd Mam o eiriau cryf, cras yn cyfleu ei thymer –
hoedan
,putan
,hwran
,gnawas
. - ³§Åµ²Ô
Fo
yn ysgwyd drws y llofft stabl ac yn crochlefain yn gyfeiliant iasol i’r cyfan. - Trosiadau, ee
cleisiau duon
i gyfleu diffyg cwsg Mared;rhy barod i ledu dy goesa’r butan fach
i gyfleu barn gondemniol Mam am natur nwydwyllt Mared. - Eironi – er bod Mared yn tybio bod Robin yn ddigon pell i beidio clywed y ffrae, cawn wybod ar y diwedd ei fod wedi clywed y cyfan, bron; eironi pellach y ffaith nad ydy’n clywed awgrym Mared mai Dewyrth Ifan ydy’r tad ac felly’n neidio i’r casgliad mai Jeff ydy’r tad.
Question
Dychmyga fod Mam (fel Mared) yn cadw dyddiadur a llunia ddau ddarn o ddyddiadur ar ei chyfer yn sôn am ddigwyddiadau dau ddiwrnod gwahanol (ar wahân i’r darn a ddyfynnir) er mwyn cyfleu ei hymateb iddyn nhw.
Dylet seilio’r darn ar wybodaeth sy’n cael ei rhoi neu ei hawgrymu yn y nofel am ymateb Mam i’r digwyddiadau hyn, ond gan ddefnyddio dy ddychymyg er mwyn llenwi’r darlun.
Gallet ddewis dyddiau sy’n bwysig o safbwynt y plot neu o ran datgelu gwybodaeth, ee:
Diwrnod ymweliad Harri Llwyn-crwn – 10 Tachwedd
- Mam yn cofnodi’r ymweliad; egluro bod Harri yn hen gariad i Mared ond nad oedd unrhyw groeso iddo yn Arllechwedd gan ei fod ym marn Mam yn gwybod gormod am hanes y teulu – ddim eisiau gweld eu perthynas yn ailddechrau.
- Croesawu newyddion Harri fod ffair Hirfryn wedi dirywio oherwydd nid ydy am weld pobl yn cymdeithasu; gwell i bawb aros adref fel teulu Arllechwedd – Mam eisiau cadw Mared a Robin ar wahân i weddill y gymdeithas rhag i bawb ddod i wybod hanes y teulu.
Diwrnod erthyliad Mared - 12 Mawrth
- Mam yn dadansoddi pam roedd rhaid cael gwared o’r babi yn ei barn hi.
- Fel y gwnaeth hi anfon Robin i ffwrdd am y prynhawn, allan o’r ffordd, trwy esgus bod angen ychydig o fwyd a nwyddau ac fel yr oedd Robin yn gyndyn o fynd – rhyddhad Mam pan aeth o’r diwedd.
- Yr erthyliad – rhywbeth yn mynd o’i le.
- Fel y mynnodd Robin fynd i weld Mared yn ei gwely y noson honno, ond fel y ceisiodd Mam ei ddarbwyllo mai ffliw oedd arni – Robin eisiau galw doctor ond Mam wedi gwrthod – dal i gredu y bydd hi’n well ar ôl gorffwys.
- Robin wedi mynd allan i rywle yn hwyrach y noson honno (i losgi capel Gilgal) ac wedi mynnu mynd i weld Mared eto – Mam heb ei gwestiynu am ei ddillad gwlyb oherwydd bod ganddi bethau pwysicach ar ei meddwl, sef cyflwr Mared a oedd yn gwaethygu.
More guides on this topic
- Llyfr Glas Nebo gan Manon Steffan Ros
- O Ran gan Mererid Hopwood
- Dim gan Dafydd Chilton
- Diffodd y Sêr gan Haf Llewelyn
- Ac Yna Clywodd ³§Åµ²Ô y Môr gan Alun Jones
- Bachgen yn y Môr gan Morris Gleitzman
- I Ble'r Aeth Haul y Bore? gan Eirug Wyn
- Llinyn Trôns gan Bethan Gwanas
- Y Stafell Ddirgel gan Marion Eames