Â鶹ԼÅÄ

Mae fferm y Dwygir yn Rhosgoch ar gyrion Amlwch. Cafodd adeiladau'r fferm ei dymchwel pan ddaeth cwmni Shel i'r ardal i godi eu tanciau storio olew ar ddechrau'r 70au y ganrif ddiwethaf.

Yn 1793 sefydlwyd y Bwrdd Amaeth gan y Llywodraeth i geisio gwella a datblygu amaethyddiaeth trwy'r wlad.

Gŵr fu'n cynorthwyo gyda'r gwaith yma oedd y bardd Dafydd Thomas - Dafydd Ddu Eryri o Amlwch.

Dyfeisiwyd offer newydd a gwell ar gyfer trin y tir, plannu a chynaeafu cnydau. Peiriant newydd enwog iawn oedd y Scotch Plough gyda gofaint fel John Evans, Maenaddfwyn, yn wneuthurwr lleol o'r aradr arbennig yma.

Dechreuwyd defnyddio gwrtaith cemegol, llawer o hwn yn cael ei gynhyrchu yng ngwaith Mills yn Amlwch.

Yn fferm Dwygir defnyddiwyd 'gwano' fel gwrtaith, cwmni Davies o Amlwch yn mewnforio'r gwrtaith.

Y teulu Owen oedd tenantiaid Dwygir a bridio gwartheg oedd prif ddiddordeb John y mab.

Roedd ffermio da yn sicrhau cyflenwad amrywiol o gnydau ac yn magu gwartheg ardderchog.

Perchenog y Dwygir oedd William Owen Stanley ddaeth yn ddiweddarach yn Arglwydd Stanley ac yn Aelod Seneddol Ynys Môn.

Roedd yn ymwelydd aml a'r Dwygir gyda'i finteioedd saethu a rhaid oedd i'r teulu Owen baratoi gwledd arbennig ar eu cyfer.

Cymerai'r Arglwydd Stanley ddiddordeb yn y fferm a'r anifeiliaid ac awgrymodd y dylai John fynd ag un o'r bustych i'w arddangos yn Sioe Smithfie1d yn Llundain.

Roedd John tua 38 oed ar y pryd ond heb symud ryw lawer o'r ardal. Cytunodd i fynd a'r bustach 4 oed (short horn mae'n debyg) i'r daith bron 300 milltir i Smithfield.

Taith ar droed i John a'r bustach oedd hon, taith o tua 6 wythnos.

Cyn cychwyn rhaid oedd mynd i Lannerch-y-medd i bedoli'r bustach a chafodd set sbar o bedolau rhag ofn y byddai angen ail bedoli ar y ffordd.

Mae'n siŵr fod John wedi cymysgu a phorthmyn y cyfnod a arferai ddod i ffeiriau Llannerch-y medd i brynu gwartheg cyn eu cerdded i farchnadoedd a ffeiriau canolbarth Lloegr ac ymhellach.

Dilyn ôl troed y rhain a wnaeth John ar ei daith gan deithio tua 20 milltir y dydd gydag ysbeidiau i ddadflino.

Cai lety dros nos gyda theulu neu ffrindiau, ond wrth bellau o Fôn rhaid oedd dibynnu ar y tai tafarnau niferus. Gwyddom iddo aros y noson gyntaf gydag aelod o'r teulu yn Lledwigan Llangefni, a'r ail noson ym Methesda cyn dilyn ymlaen ar y 'Welsh Road' drwy Landegla i gyfeiriad Wrecsam a Chroesoswallt cyn croesi'r ffin i'r Amwythig, heibio i Northampton a Bedford a chyrraedd pen y daith yn Llundain.

Mae'n debyg i John a'r bustach gyrraedd Llundain ryw ddwy wythnos cyn dyddiau'r Sioe a chafodd droi y bustach i gaeau un o ffermwyr caredig ar gwr y ddinas er mwyn iddo adfer ei gyflwr a 'chodi ei fol'.

Mae cofnodion y Royal Smith field Club yn dangos 7-10 Rhagfyr 1858 - Class 25 bred by John Owen Dwygir Farm, AmlwchAnglesey, fed on grass, hay, linseed cake, bean and barley meal '.

Ar ôl rowndiau cynnar y gystadleuaeth, cyrhaeddodd bustach John y rownd derfynol gan ennill y wobr gyntaf yn ei adran.

Ar ôl y seremoni cafodd y bustach ei werthu am bris da a chyrhaeddodd John yn ôl i Fôn i ddathlu ei gamp nodedig gyda'i deu1u yn Dwygir.

Diolch am y stori gan Mr John Owen, gor--wyr, cofnodion y Royal Smithfield Club a chylchgrawn BYD rhif9.