Â鶹ԼÅÄ

"Yn amlwg, mae pontydd y Fenai yn bwysig ofnadwy o fewn hanes peirianneg sifil, yn arbennig i'r ardal yma. Os ydych chi'n mynd nôl 200 mlynedd, roedd y penderfyniad i ddefnyddio Caergybi fel y porth i Iwerddon yn un pwysig gan mai dyma'r rheswm dros adeiladu'r bont yn y lle gyntaf. Roedd Thomas Telford yn adeiladu'r ffordd o'r Amwythig i Gaergybi ac roedd y bont yn rhan bwysig o'r gwelliant yma i'r ffordd o Lundain i'r Iwerddon.

Porthdinllaen oedd y prif le arall i gael ei ystyried fel y porthladd i Iwerddon, ond yn y pendraw, penderfynwyd defnyddio Caergybi.

Pont Menai oedd y bont grog (suspension) fwyaf o'i bath ar y pryd, a dwi'n meddwl ei bod wedi creu pennod newydd mewn adeiladu pontydd ar y pryd. Mae 'na bontydd crog rŵan sy'n defnyddio gwifrau dur ac sy'n llawer hirach na Phont Menai, ond Pont Menai oedd y gyntaf.

Pont Britannia

Yna yng nghanol y 19fed ganrif daeth y rheilffordd, a defnyddiwyd llwybr o Gaer i Gaergybi fel llwybr y rheilffordd i Iwerddon. Roedd rhaid i Stevenson adeiladu pont newydd ar gyfer hynny felly, a thrwy hynny datblygodd ffordd newydd o adeiladu pontydd trwy ddefnyddio tiwbiau. Mae pont Conwy ger y castell yn un tiwb hefyd, ond doedd y bont honno ddim cymaint o ran maint â Phont Britannia. Roedd angen wyth tiwb i adeiladu'r bont dros y Fenai.

Ond, yn 1970 collwyd y bont mewn tân ac ers hynny roedd rhaid addasu'r bont i sut mae hi rŵan. Yr adeg honno, roedd yn bosib adeiladu dec arall ar gyfer ceir a lorïau, uwchben y trac rheilffordd.

Roedd yn dipyn o dasg ailadeiladu'r bont gan fod y tiwbiau gwreiddiol mewn cyflwr mor beryglus. Roedd rhaid adeiladu bwa dur newydd cyn iddyn nhw allu tynnu'r hen diwbiau. Mae na ran o un o'r hen diwbiau wedi ei gadw yng ngofal Cyngor Gwynedd wrth ymyl y bont bresennol, ar ochr Caernarfon o'r Fenai.

Dwi'n meddwl fod yn rhaid i ni ddweud y stori a chydnabod pwysigrwydd y ddwy bont fel rhan o hanes datblygu peirianneg sifil dros y canrifoedd, a hefyd beth sydd wedi digwydd iddyn nhw ers iddyn nhw gael eu hadeiladu.

Adnewyddu Pont Menai

Cafodd Pont Menai ei hadnewyddu a'i chryfhau yn 1940, ar ddechrau'r Ail Ryfel Byd. Cafodd y cadwyni gwreiddiol eu tynnu lawr gan mai rhai haearn a dur oeddent. Rhai dur yn unig yw'r rhai newydd, sy'n llawer cryfach, felly dau set o gadwyni yn unig sydd eu hangen rŵan yn hytrach na phedwar.

Rŵan wrth gwrs mae'r bont wedi ei hailbeintio i gyd yn 2005 - y tro cyntaf ers 1940. Mae'n ddiddorol iawn fod ei stori yn parhau.

Mae'n siwr y bydd y pontydd yn cael eu defnyddio am flynyddoedd i ddod. Efallai bydd yna broblem gyda chymaint o draffig yn mynd dros Bont Britannia yn y dyfodol; gawn ni weld os ydy pobl yn gwneud unrhyw beth i ateb y broblem, ond dwi'n siŵr y bydd y bont yn dal i fodoli mewn canrifoedd i ddod mewn rhyw ffordd neu'i gilydd."