Â鶹ԼÅÄ

"Fe ddaeth fy mam i Fae Colwyn o Dde'r India ym 1920. Mae un o'i chyfoedion yn ei chofio hi'n cyrraedd: 'Gofynnwyd i mi fod yn ffrind iddi am nad oedd hi'n 'nabod neb. Roeddwn i mor gynhyrfus wrth ei chyfarfod - yn bedair oed, roedd hi'n gwisgo cot goch lachar wedi ei gwneud yn arbennig i'w chadw'n gynnes rhag yr oerni. Roedd hi'n gwenu lot a byth yn cwyno'.

Wedi'i chwythu i Gymru fel hedyn, wedi gorfod codi gwreiddiau a phlannu rhai newydd ymhell o Mysore, mae stori Manikam Sumetra yn gymysgedd o drasiedi a lwc dda.

Yn 1916, roedd ei rhieni Brahmin Hindu ar bererindod. Gorfu iddyn nhw aros yn Ysbyty Goffa Holdsworth am fod eu baban, fy mam, a hithau ond ychydig oriau oed, yn wael a gofynnwyd i'r cenhadwr Methodistaidd edrych ar ei hôl nes iddyn nhw ddychwelyd.

Fe gymerodd y Chwaer Ethel Tomkinson y babi i ofalu amdani. Ond ddaeth rhieni Manikam fyth yn ôl. Efallai bod ganddyn nhw ormod o blant i'w bwydo, efallai fod Manikam yn un o efeilliaid anlwcus - cred gyffredin yn yr India, neu efallai bod rhywbeth wedi digwydd iddyn nhw ar y ffordd adref. Pwy a ŵyr.

O'r cannoedd o blant amddifad dan ofal y chwaer Ethel, roedd tynged hon yn wahanol. Gan ei bod o dras Brahim, ac felly'n aelod o gast offeiriadol, fe ddaeth yr offeiriaid lleol draw i'r ysbyty i ofyn os caen nhw fynd â Manikam i berformio'r Barat Natyam, dawns ddefosiynol temlau De'r India.

Gan ofni y byddai hyn yn golygu bywyd fel putain yn ddiweddarach a chan fod rhyfel yn Ewrop ar y pryd, fe benderfynodd y chwaer Ethel fynd â Manikam i Gymru at ei theulu ei hun.

Fe gafodd deithio dan warchodaeth y Raj a chael pasport gwyrdd Prydeinig gan orfod rhoi marc bawd arno gan ei bod yn rhy ifanc i ysgrifennu ei enw ei hun. Fe ddaeth Manikam yn Monica ac fe deithiodd o'r India i Gymru ar long. Chafodd hi erioed ei mabwysiadu yn ffurfiol.

Argraffwyr Methodistaidd ym Mae Colwyn oedd y teulu Tomkinson. Blodeuodd Monica mewn cartref cariadus a diogel dan ofal chwaer ieuengaf Ethel, Ida, a'i magodd ar ôl i Ethel ddychwelyd i weithio yn yr India.

Roedd y teulu yn uchel iawn eu parch yn y gymuned a wnaeth neb fawr o sôn o'r ffaith eu bod nhw wedi mabwysiadu'r ferch fach o'r India. Mi fyddai hi'n siŵr o fod wedi bod yn dipyn o destun sylw ym Mae Colwyn yn y dauddegau er gwaethaf ei gwallt byr a'i dillad gorllewinol, ond roedd hi'n blentyn poblogaidd a hapus.

Roedd fy mam yn caru gogledd Cymru ac yno yr arhosodd hi: yr hedyn wedi gwreiddio'n ddwfn ac fe gafodd chwech o blant. Mae rhai ohonyn nhw wedi symud o'r ardal erbyn hyn ond mae eraill wedi aros. Mae hi'n anodd i'r un ohonon ni fentro allan ar strydoedd Bae Colwyn heb gael ein hadnabod fel plant Monica.

Mae hi bellach yn 82 o flynyddoedd ers i Monica ddod i Gymru a 14 o flynyddoedd ers iddi farw, ond mae stori'r ferch fach o'r India yn dal yn fyw yng nghalonnau ei theulu a'i chymuned: teulu sy'n falch o alw gogledd Cymru yn gartref."