Hen Wlad Fy Nhadau
Cyfansoddwyd anthem genedlaethol Cymru, 'Hen Wlad fy Nhadau', ym Mhontypridd yn 1856. a gyfansoddodd yr alaw.
Hen Wlad Fy Nhadau
Mae hen wlad fy nhadau yn annwyl i mi, Gwlad beirdd a chantorion, enwogion o fri; Ei gwrol ryfelwyr, gwladgarwyr tra mâd, Tros ryddid gollasant eu gwaed.
Cytgan: Gwlad, Gwlad, pleidiol wyf i'm gwlad, Tra môr yn fur i'r bur hoff bau, O bydded i'r heniaith barhau.
Hen Gymru fynyddig, paradwys y bardd; Pob dyffryn, pob clogwyn, i'm golwg sydd hardd Trwy deimlad gwladgarol, mor swynol yw si Ei nentydd, afonydd, i fi.
Cytgan
Os treisiodd y gelyn fy ngwlad dan ei droed, Mae hen iaith y Cymry mor fyw ag erioed, Ni luddiwyd yr awen gan erchyll law brad, Na thelyn berseiniol fy ngwlad.
Cytgan
Yr enw gwreiddiol a roddwyd i'r emyn dôn oedd Glan Rhondda. Daeth yn boblogaidd iawn mewn eisteddfodau ac yn fuan roedd yn cael ei chydnabod fel un o'r caneuon Cymreig enwocaf.
Ond cafodd yr alaw gryn feirniadaeth hefyd wrth i rai honni mai cân werin Seisnig oedd hi. Amddiffynnodd James James ei hun drwy anfon llythyr i bapur newydd y South Wales Daily News yn esbonio sut aeth ati i gyfansoddi'r dôn.
Yn festri Capel Tabor ym Maesteg y cafodd yr anthem genedlaethol ei chanu'n gyhoeddus am y tro cyntaf yn 1856. Elisabeth John, merch 16 oed o Bontypridd oedd y gantores.
John Owen oedd yn gyfrifol am harmonïau Glan Rhondda yn ddiweddarach yn 1860, ac fe'i cynhwysodd yng nghyfrol 'Gems of Welsh Melody'.
Yn 1899, cafwyd y recordiad cyntaf o Hen Wlad Fy Nhadau gan Madge Breese gan Gwmni Gramaphone yn Llundain. Hwn oedd y recordiad cyntaf yn y Gymraeg y gwyddom amdano.
Mae cofeb Evan a James James ym Mharc Ynysangharad, Pontypridd. Wedi ei gynllunio gan Syr William Goscombe John, cymerodd dros 30 mlynedd i'w gwblhau. Dadorchuddiwyd y gofeb yn 1930 o flaen torf o 10,000 o bobl.
Dros y blynyddoedd mae'r anthem genedlaethol wedi ei haddasu ar gyfer gwledydd eraill. Yn dilyn goruchafiaeth Prydain ym Mryniau Casia, India, yn 1833, symudodd nifer o genhadon Cymraeg yno. Ysgrifennodd Dr John Roberts 'Ri Khasi, Ri Khasi' gyda'r alaw i Hen Wlad Fy Nhadau. Hefyd, dewisodd Llydaw'r anthem yn 1902 ac fe'i gelwir yn 'Bro Goz Ma Zadoù'. Mae 'Bro Goth agan Tasow' yn fersiwn arall ohoni a gaiff ei hystyried yn un o anthemau Cernyw.
Mwy
Hanes Cymru
Creu'r genedl
Dilynwch hanes Cymru a datblygiad y genedl Gymreig o'r Celtiaid i'r Cynulliad gyda'r Dr John Davies.
