26/01/2001
A letter for Gaelic learners with Roddy MacLean.
Clip
-
Litir do Luchd-ionnsachaidh 82
Duration: 05:08
Litir 82: Tòimhseachain
Tha mi a’ smaoineachadh gu bheil an t-à m ann tòimhseachan a thoirt dhuibh a-rithist. ’S fhada o nach robh fear againn anns an Litir. Agus bheir mi dhuibh aig an deireadh e. Chan eil fhios a’m dè thug orm smaoineachadh air tòimhseachan, ach ’s dòcha gur e am pìos fealla-dhà a chuala mi an latha eile a bu choireach.
Bha balach a bha seo nach robh uabhasach – uill, canaidh sinn “èasgaidh” – mar sgoilear. Cha chanadh e mòran ri phà rantan mu dheidhinn na sgoile, agus oidhche a bha seo, aig an taigh, thòisich athair air a cheasnachadh mu dheidhinn na bha e a’ dèanamh anns an sgoil. “Bha deuchainnean agam an-diugh,” dh’aidich an gille, “ann an Saidheans is Matamataig.”
“Agus ciamar a chaidh dhut leis na ceistean?” dh’fhaighnich athair.
“O, ceart gu leòr,” fhreagair a mhac, “bha na ceistean furasta gu leòr.”
“Rinn thu gu math, ma thà ,” thuirt athair.
“O, cha do rinn,” fhreagair am balach. “Cha do rinn idir.”
“Ciamar a tha sin?” dh’fhaighnich athair. “Thuirt thu gu robh na ceistean furasta.”
“Och uill,” thuirt an gille, “bha na ceistean furasta gu leòr, ach bha na freagairtean cianail fhèin doirbh!”
’S e facal inntinneach a th’ ann an “ceist”, agus tha e inntinneach mar a bhios daoine, bho à m gu à m, a tha gu math aineolach mu dheidhinn na Gà idhlig, a’ cur as a leth gu feum i tòrr fhaclan Beurla a thoirt a-staigh fad an t-siubhail, agus gu robh sin a’ tachairt bho chionn fhada. Chan eil iad uaireannan a’ mothachadh do na h-uibhir de dh’fhaclan-iasaid a th’ air a dhol a-steach don Bheurla. “Questionnaire”, mar eisimpleir. Facal Frangach. Ach canaidh sinne ann an Gà idhlig “ceisteachan”, facal Gà idhlig a tha co-cheangailte ri “ceist”.
Ann am Beurla nuair a tha iomadh dath air rudeigin, canaidh daoine gu bheil e “multicoloured”. ’S ann às a’ Laidinn a thà inig an dà phà irt dhen fhacal sin. Ach ann an Gà idhlig bidh sinn a’ cur dà fhacal Gà idhlig ri chèile, is canaidh sinn “ioma-dhathte.” Tha mòran eisimpleirean eile ann mar sin, far a bheil am facal Beurla air tighinn bho chà nan eile, neo far a bheil e air a chur ri chèile le freumhan a thà inig bho chà nan, neo cà nanan, eile. Tha am facal Gà idhlig, ge-tà , gu math – uill – Gaidhealach. Seo grunn eisimpleirean eile, leis an fhacal Bheurla an toiseach, air a leantainn leis a’ Ghà idhlig.
Suburb: fo-bhaile. Centrifugal: meadhan-sheachnach. Omnipotence: uile-chumhachd. Philanthropy: grà dh-daonna. Ambidextrous: co-dheas-là mhach. Synchronous neo contemporaneous: co-thìmeil.
Nise, chan eil mi ag rà dh gu bheil cà nan seach cà nan “nas fheà rr” nan t’ eile air sgà th sin. ’S dòcha gur e sin aon adhbhar ’s gu bheil a’ Bheurla cho neartmhor – gu bheil i a’ gabhail a-steach mòran fhaclan bho chà nanan eile gu furasta. Ach chanainn cuideachd gu bheil neart aig a’ Ghà idhlig anns an t-seadh ’s gun urrainn dhuinn mòran fhaclan a chruthachadh innte gun a bhith a’ dol don Laidinn neo seann Ghrèigis.
Co-dhiù, tha an t-à m ann airson an tòimhseachain. Faodaidh sibh smaoineachadh mu dheidhinn mus coinnich sinn a-rithist.
Triùir air muin trì
’S trì nan dèidh.
B’ iad sin triùir bhrà ithrean,
Dol a dh’iarraidh bean dom mà thair fhèin.
Feumaidh sibh meòmhrachadh air! Agus bu chòir dhomh rà dh gun deach a chruthachadh aig à m nuair nach robh cà raichean air a’ Ghaidhealtachd. Nan robh duine ann an cabhaig, ’s ann air muin eich a bhiodh e a’ falbh. ’S dòcha gum bi sin na chuideachadh. Seo an tòimhseachan a-rithist:
Triùir air muin trì
’S trì nan dèidh.
B’ iad sin triùir bhrà ithrean,
Dol a dh’iarraidh bean dom mà thair fhèin.
Dè am fuasgladh? Innsibh mi dhuibh an ath sheachdain.
Faclan na seachdaine
Abairtean na seachdaine
Puing ghrĂ mair na seachdaine
GnĂ ths-cainnt na seachdaine
Litir do Luchd-ionnsachaidh air LearnGaelic
Tha Litir do Luchd-ionnsachaidh air LearnGaelic (le PDFs)
All letters
Tha na litrichean uile an seo / The letters are available here
Podcast: Litir do Luchd-ionnsachaidh
Letter To Gaelic Learners
Podcast
-
Litir do Luchd-ionnsachaidh
Litrichean Gaidhlig do luchd-ionnsachaidh. Gaelic letters for students of the language.