05/07/2002
A letter for Gaelic learners with Roddy MacLean.
Clip
-
Litir do Luchd-ionnsachaidh 157
Duration: 05:01
Litir 157: Ailean Tharmoid
Saoilidh mi gu bheil barrachd dhaoine mar Ailean Màrtainn, Ailean Tharmoid, a dhìth oirnn an-diugh, gu h-àraidh anns an strì airson ar cànan a chumail beò. ’S e gaisgeach dha-rìreabh a bh’ ann an Ailean. Air an dàrna là deug dhen Mhàrt, naoi-deug is naoi-deug (1919), thàinig mu mhìle duine cruinn ann an Griais gu tuath air Steòrnabhagh ann an Leòdhas airson èisteachd ris a’ Mhorair Leverhulme, uachdaran an eilein, aig an robh planaichean airson gnìomhachas mòr a chur air chois ann an Steòrnabhagh, stèidhichte air èisg na mara.
Ach bha Leverhulme an aghaidh croitearachd. Cha robh e airson ’s gum biodh muinntir an àite a’ briseadh nan tuathanasan, mar fhear Ghriais, ann am pìosan airson croitean a dhèanamh. Bha e airson ’s gum biodh na tuathanasan mòra air an glèidheadh airson bainne a dhèanamh don luchd-obrach aige ann an Steòrnabhagh. Sheas e air baraille agus dh’innis e do mhuinntir an àite na bha fa-near dha. Bha e a’ dol glè mhath dha, gus an do thog Ailean Màrtainn a ghuth. Agus seo, a rèir aithris, na thuirt esan, ann an Gàidhlig, ris an luchd-èisteachd:
“Seo seo, fhearaibh! Cha dèan seo an gnothach! Bheir am bodach mil-bheulach a tha sin an creidsinn oirbh gu bheil dubh geal is geal dubh. Ciod e dhuinn na bruadaran aige, a thig no nach tig? ’S e am fearann a tha sinn ag iarraidh. Agus ’s e a tha mise a’ faighneachd – an toir thu dhuinn am fearann?!” Chaidh sin eadar-theangachadh airson Leverhulme agus fhreagair e nach toireadh e am fearann seachad a-muigh no mach. Thog fear eile, Iain MacLeòid, a ghuth an uairsin, ann am Beurla, agus thuirt e gu robh Leverhulme air an t-eilean a cheannach, ach nach robh e air na daoine a cheannach. Agus nach robh muinntir Leòdhais airson a bhith nan tràillean do dhuine sam bith.
Tha e car annasach dhomh gu robh a h-uile càil stèidhichte air bainne oir, fiù ’s aig an àm sin, bha leth-cheud gailean dheth a’ tighinn don eilean gach là à Obair Dheathain, agus tha e doirbh gun a bhith ag aontachadh ri ball pàrlamaid nan eilean – gun gabhadh an dà chuid, factaraidhean agus còraichean croitearachd, leasachadh còmhla.
Bha mì-thoileachas mòr ann an Leòdhas oir bha cion-obrach gu leòr ann, agus bha cuid dhen bheachd gu robh gaisgich an fhearainn a’ cur planaichean Leverhulme ann an cunnart. ’S dòcha gu robh, ach tha e coltach gu robh duilgheadasan ionmhais aig Lever Brothers cuideachd, a chuir teagamh air na planaichean. Mu dheireadh, thuirt Leverhulme gu robh e a’ fàgail Leòdhais. Ann an naoi deug is trì ar fhichead, fhuair e cuidhteas a’ chuid mhòr dhen fhearann. Thabhann e don mhòr-shluagh e, ach chaidh sin a dhiùltadh anns a’ chuid mhòir de dh’àiteachan, co-dhùnadh a tha fhathast a’ togail ceist, agus pàirtean de Leòdhas ann an làmhan daoine nach eil a’ toirt spèis do mhuinntir an àite. Chaidh a ghabhail ris ann an Steòrnabhagh, ge-tà, agus tha am fearann sin fhathast air a riaghladh le buidheann-choimhearsnachd, Urras Steòrnabhaigh.
Dh’fhulaing eaconomaidh an eilein agus dh’fhàlbh mòran as dèidh do Leverhulme fhèin falbh. Ach tha mòran dhen bheachd an-diugh, mura b’ e gun do ghabh na gaisgich greim air an fhearann ann an àiteachan mar Ghriais is Coll, gu robh sluagh Leòdhais air a bhith mòran na bu lugha na tha e, is nach robh na planaichean aig Leverhulme gu bhith cho soirbheachail no cho maireannach ’s a bha esan a’ cumail a-mach.
Faclan na seachdaine
Abairtean na seachdaine
Puing-ghràmair na seachdaine
Gnàths-cainnt na seachdaine
Litir do Luchd-ionnsachaidh air LearnGaelic
Tha Litir do Luchd-ionnsachaidh air LearnGaelic (le PDFs)
All letters
Tha na litrichean uile an seo / The letters are available here
Podcast: Litir do Luchd-ionnsachaidh
Letter To Gaelic Learners
Podcast
-
Litir do Luchd-ionnsachaidh
Litrichean Gaidhlig do luchd-ionnsachaidh. Gaelic letters for students of the language.