06/09/2002
A letter for Gaelic learners with Roddy MacLean.
Clip
-
Litir do Luchd-ionnsachaidh 166
Duration: 04:51
Litir 166: An cunntas-sluaigh mu dheireadh
Feumaidh sinn feitheamh gu trà th an ath-bhliadhna airson faighinn a-mach gu h-oifigeil cia mheud duine aig a bheil Gà idhlig ann an Alba. Ach, a rèir fiosrachadh a thà inig a-mach am-bliadhna os ìosal, tha còrr is seasgad mìle (60,000) ann. Chì sinn.
Bha seasgad ’s a còig mìle (65,000) ann anns a’ chunntas-sluaigh mu dheireadh ann an naoi-deug, naochad ’s a h-aon (1991), agus bha dùil gun tuiteadh an à ireamh deich mìle no barrachd anns an deichead as dèidh sin. ’S ann mar sin a bha e co-dhiù thairis air bliadhnaichean an fhicheadamh linn.
Ach bha aon deichead ann nuair a bha an call fada na bu mhò nan à bhaist. Thachair sin eadar naoi-deug ’s a h-aon-deug (1911) agus naoi-deug, fichead ’s a h-aon (1921). Thuit an à ireamh bho cheud, ochdad ’s a ceithir mìle (184,000) gu ceud, ceathrad ’s a naoi mile (149,000) – call mòr de thrithead ’s a còig mìle (35,000). Agus bidh fios agaibh dè dh’adhbharaich e – an Cogadh Mòr.
Uill, ’s dòcha nach e sin an aon adhbhar, oir bha an stà ite air a bhith a’ dèanamh droch là imhseachadh air a’ Ghà idhlig ann an foghlam as dèidh stèidheachadh Achd an Fhoghlaim ann an ochd-deug, seachdad ’s a dhà (1872). Thug sin droch bhuaidh air a’ chà nan, gu h-à raidh air tìr-mòr.
Ach ’s e an cogadh as mò a dh’adhbharaich an call. Bha mo sheanair à Eilean Leòdhais agus chaill esan triùir bhrà ithrean anns a’ chogadh. Bha an suidheachadh sin cumanta anns na coimhearsnachdan aig cridhe a’ chà nain. Ann an Leòdhas, chaidh sia mìle is seachd ceud (6,700) duine a-steach do na feachdan cogaidh. B’ e sin fichead ’s a trì às a’ cheud (23%) de shluagh an eilein; faisg air aonan às gach ceathrar.
A-mach às an fheadhainn sin, chaill mìle, ceud, caogad ’s a h-aon (1,151) dhiubh am beatha anns a’ chogadh, seachd-deug às a’ cheud (17%) dhen fheadhainn a chaidh a-steach do na feachdan. Agus a bharrachd air sin, chaidh còrr is dà cheud saighdear Leòdhasach a bhà thadh aig deireadh a’ chogaidh nuair a chaidh an soitheach a bha gan toirt dhachaigh, an Iolaire, fodha taobh a-muigh Steòrnabhaigh. Bha sin air Là na Bliadhn’ Ùire, naoi-deug is naoi-deug (1919). Bidh sinn an dòchas, airson iomadach adhbhar, nach fhaicear a leithid de chall a-chaoidh tuilleadh.
Aon turas, ge-tà , chan e call a bh’ ann eadar an dà rna cunntas-sluaigh agus an ath-fhear, ach à rdachadh. Thachair sin nuair a chaidh a’ cheist atharrachadh. Anns a’ chiad chunntas anns an robh ceist mun Ghà idhlig ann, ann an ochd-deug, ochdad ’s a h-aon (1881), chaidh fhaighneachd dhen t-sluagh am biodh iad ga bruidhinn gu cunbhalach.
Uill, cha robh fios aig cuid dè cho tric ’s a dh’fheumadh iad a bruidhinn airson comharra a chur anns a’ bhocsa sin, agus bha mòran ann, aig an robh Gà idhlig, a chuir fiosrachadh ceà rr air na bileagan aca. Mar sin, chaidh a’ cheist atharrachadh deich bliadhna as dèidh sin gu “a bheil Gà idhlig agaibh?” agus chaidh am figear suas fichead ’s a trì mìle (23,000) gu còrr is dà cheud, caogad ’s a ceithir mìle (254,000).
An-uiridh, chaidh a’ cheist atharrachadh a-rithist, gus clann fo aois trì bliadhna a thoirt a-steach, agus feadhainn a tha a’ tuigsinn na Gà idhlig, ged nach bruidhinn iad i. Air sà illeamh sin, tha mi an dòchas nach bi an à ireamh cho ìosal ’s a bha feadhainn a’ cumail a-mach. Agus tha daoine mar sibh fhèin – an luchd-ionnsachaidh – a’ cur ris an à ireamh sin gu mòr cuideachd.
’S i a’ cheist a tha nam cheann – cuin’ a chì sinn à rdachadh ann an à ireamh luchd-labhairt na Gà idhlig? Bidh greis ann fhathast, tha eagal orm, ach, le deòin agus spionnadh agus oidhirp, gabhaidh e dèanamh.
Faclan na seachdaine
Abairtean na seachdaine
Puing-ghrĂ mair na seachdaine
GnĂ ths-cainnt na seachdaine
Litir do Luchd-ionnsachaidh air LearnGaelic
Tha Litir do Luchd-ionnsachaidh air LearnGaelic (le PDFs)
All letters
Tha na litrichean uile an seo / The letters are available here
Podcast: Litir do Luchd-ionnsachaidh
Letter To Gaelic Learners
Podcast
-
Litir do Luchd-ionnsachaidh
Litrichean Gaidhlig do luchd-ionnsachaidh. Gaelic letters for students of the language.