23/05/2003
A letter for Gaelic learners with Roddy MacLean.
Clip
-
Litir do Luchd-ionnsachaidh 203
Duration: 05:03
Litir 203: Seòras Bochanan
Eadar Muileann Dhaidh agus Drumainn, tha Slighe Taobh an Iar na Gaidhealtachd a’ dol seachad air baile ris an canar Cill Earrain. Rugadh Seòras Bochanan là imh ris an t-Slighe faisg air Cill Earrainn ann an còig-deug ’s a sia (1506), ann am baile fearainn ris an canar a’ Mhòinteach, no The Moss. Chan eil an taigh aige ann am bith a-nise, ged a tha tuathanas fhathast ann. Thathar a’ smaoineachadh gu robh Gà idhlig aig Seòras mar chiad chà nan, ach ’s ann airson na rinn e ann an Laidinn a tha e ainmeil an-diugh. Gu dearbh, b’ esan fear de na prìomh sgoilearan Laidinn anns an Roinn Eòrpa aig an à m.
Ged a bha a phà rantan bochd, bha airgead aig brà thair a mhà thar, Seumas Heriot, agus chuir esan Seòras gu ruige Paris airson Laideann ionnsachadh. Chaochail Seumas, ge-tà , agus b’ fheudar do Sheòras tilleadh dhachaigh. Ach, an ceann greis, chaidh e a dh’Oilthigh Chill Rìmhinn, far an do dh’ionnsaich e feallsanachd bho Albannach cliùiteach eile, Iain Major. An uair sin, thill e don Fhraing, far an do dh’fhuirich e airson beagan bhliadhnaichean.
Ann an còig-deug, trithead ’s a sia (1536), thill Bochanan a dh’Alba agus fhuair e obair mar fhear-teagaisg do dh’fhear de na mic dhìolain aig Rìgh Seumas a Còig. Dh’iarr an Rìgh air aiste sgaiteach a sgrìobhadh mu na Franciscanaich. Rinn e sin, a’ cur sìos air suidheachadh moralta nam manach, ach chuir e fearg mhòr air à rd-urrachan na h-Eaglaise Caitligich. Thachair seo aig à m nuair a bha mòran a’ dol an aghaidh cumhachd is doigh-riaghlaidh na h-eaglaise.
Chaidh Bochanan a chur ann am Prìosan Chill Rìmhinn, airson saobh-chreidmheachd, leis a’ Chardanal Peutan. Ach rinn e dol-às tro uinneag. Theich e a Lunnainn far an robh e an dòchas gum biodh saorsa aige fo Eanraig a h-Ochd a bhith ag adhradh a rèir a chogais. Ach thog e droch bheachd air suidheachadh a’ chreideimh ann an rìoghachd Eanraig, agus ghluais e a Pharis. Agus cò bh’ ann am Paris roimhe, ag obair ann an ambasaid anns a’ bhaile sin, ach an Cardanal Peutan! Chum Bochanan air a shlighe gu deas - gu Bordeaux far an d’ fhuair e obair ann a bhith a’ teagasg Laidinn.
As dèidh bliadhnaichean san Fhraing agus san Eadailt, thill e a dh’Alba agus fhuair e obair mar fhear-teagaisg don Bhà nrigh ùir, Mà iri. Ghabh e gnothach mòr ris an eaglais ùir ath-leasaichte, agus bha e airson greis na Mhodarà tor, fear dhen fheadhainn, agus tha glè bheag dhiubh ann, a fhuair an dreuchd sin nach robh na mhinistear.
Aig an toiseach, bha Bochanan gu math taiceil don Bhà nrigh, ach dh’atharraich a bheachd oirre as dèidh gun deach Darnley a mhurt, agus mòran dhen bharail gu robh là mh aig a’ Bhà nrigh fhèin anns an eucoir. Ghabh Bochanan pà irt ann a bhith ag ullachadh na cùise-lagha an aghaidh Mà iri. Chaidh an fhianais a chruinnich e fhèin is feadhainn eile a thoirt do Ealasaid, Bà nrigh Shasainn, agus rinn ise co-dhùnadh Mà iri a chur gu bàs aig a’ cheann thall.
Bha Bochanan an uair sin na fhear-teagaisg don Rìgh ùr Albannach, Seumas a Sia, agus chuir e seachad na bliadhnaichean mu dheireadh aige a’ sgrìobhadh. Am measg na sgrìobh e, bha eachdraidh de dh’Alba ann am fichead leabhar agus De Juri Regni apud Scotos, leabhar anns an do chuir e air adhart a bheachd-smuain gum bi rìghrean is bà nrighrean a’ riaghladh a-mhà in le cead a’ mhòr-shluaigh agus airson math a’ mhòr-shluaigh.
Chaochail Seòras Bochanan ann an Dùn Eideann ann an còig-deug, ochdad ’s a dhà (1582). Agus thachair rudeigin inntinneach do bhodhaig as dèidh a bhà is. Innsidh mi dhuibh mu dheidhinn an ath-sheachdain.
Faclan na seachdaine
Abairtean na seachdaine
Puing-ghrĂ mair na seachdaine
GnĂ ths-cainnt na seachdaine
Litir do Luchd-ionnsachaidh air LearnGaelic
Tha Litir do Luchd-ionnsachaidh air LearnGaelic (le PDFs)
All letters
Tha na litrichean uile an seo / The letters are available here
Podcast: Litir do Luchd-ionnsachaidh
Letter To Gaelic Learners
Podcast
-
Litir do Luchd-ionnsachaidh
Litrichean Gaidhlig do luchd-ionnsachaidh. Gaelic letters for students of the language.