11/07/2003
A letter for Gaelic learners with Roddy MacLean.
Clip
-
Litir do Luchd-ionnsachaidh 210
Duration: 05:05
Litir 210: Ceann Loch Lìobhann
’S e Ceann Loch Lìobhann am baile as fhaide tuath air Slighe Taobh an Iar na Gaidhealtachd ron cheann-uidhe anns a’ Ghearastan. Bha uair ann nuair a bha e na bhaile grà nda tionnsgalach, ach chan ann mar sin a tha e an-diugh. Tha e là n fhlùraichean agus, air là brèagha, tha coltas laghach air. Tha feadhainn dhen bheachd gu bheil an t-à m ann an t-à ite a “reic” mar fhear de phrìomh bhailtean na Gaidhealtachd airson cur-seachadan a’ mhonaidh.
’S e an à rainneachd a thug Companaidh Aluminium Bhreatainn ann cuideachd, ged nach robh mòran ùidh acasan ann am bòidhchead nà darrach. Bha iad airson sgeama dealain-uisge a thogail ann, a’ cleachdadh cumadh na tìre agus a’ gabhail brath air an uisge mhòr a bhios ann gach bliadhna. Mar sin, dhèanadh iad aluminium gu saor.
Dh’obraich na ceudan air an sgeama, ach cha robh mòran dhiubh às an sgìre, oir cha robh sluagh mòr ann. Bha iad à iomadh dùthaich, ach gu h-à raidh à ceann a deas na h-Alba, Eirinn agus Sasainn. Thog iad dam agus chruthaich iad loch as ùr, fear mòr air a bheil Blackwater Reservoir, far nach robh ann roimhe ach gleann anns an robh trì lochan beaga. Nuair a bha an sgeama deiseil ann an naoi-deug ’s a naoi (1909), bha na leaghadairean ann an Ceann Loch Lìobhann comasach air seachd mìle gu leth tonna de dh’aluminium a dhèanamh anns a’ bhliadhna, a dhà uiread ’s a bh’ air a chleachdadh ann am Breatainn aig an à m.
Ach dh’atharraich a’ mhargaidh airson aluminium gu mòr taobh a-staigh beagan bliadhnaichean. Ann an naoi-deug is a ceithir-deug, thòisich an cogadh agus dh’à rdaich an t-iarrtas airson na meatailt, oir bha i air a cleachdadh ann an gnìomhachasan a’ chogaidh.
An uair sin, cha robh an leaghadair mòr gu leòr. Ach, airson tuilleadh aluminium a dhèanamh, b’ fheudar dhaibh tuilleadh dealain a dhèanamh agus tuilleadh uisge a stòradh. Leis a sin, thogadh pìob airson uisge a thoirt don Bhlackwater Reservoir à loch nà darrach os cionn Ceann Loch Lìobhann, air a bheil Loch Eilde Mòr. Ach, leis gu robh mòran fhear òga air falbh thall thairis, bha e doirbh don chompanaidh a bha ga togail, Balfour Beatty, luchd-obrach gu leòr fhaighinn. Mar sin, am measg an fheadhainn a rinn an obair, bha prìosanaich-chogaidh Ghearmailteach.
Dh’obraich na leaghadairean airson còrr is ceithir fichead bliadhna tro dhà chogadh ach, mu dheireadh, cha b’ urrainn dhaibh a bhith beò ann am farpais an aghaidh aluminium shaor à dùthchannan eile. A-nise, chan eil dad air fhà gail air an là raich ach aon togalach a-mhà in far an robh na h-uibhir uaireigin. Gu fortanach, cha do dh’aontaich na h-ùghdarrasan ris a’ bheachd-smuain, nuair a bha gnothaichean a’ dol gu mòr, ainm ùr a chur air a’ bhaile – Aluminiumville!
Thairis air bliadhnaichean na h-aluminium cha robh Ceann Loch Lìobhann idir coltach ri iomhaigh anns an t-seann òran:
Tha na h-aibhnean ’s na coilltean as bòidhch’ air an t-saoghal
Ann an gleannan mo ghaoil taobh Loch Lìobhainn.
Ach ’s dòcha gu bheil e nas coltaiche ri iomhaigh a-nise – agus bidh na mìltean de luchd-coiseachd a’ dol ann airson bòidhchead na sgìre fhaicinn dhaibh fhèin. Ma dh’fhanas iad ann greis, chì iad soighnichean dà -chà nanach – Gà idhlig agus Beurla – ann an grunn à iteachan, eadhon am broinn tè de na bùthan.
Beagan mhìltean thar a’ mhonaidh gu tuath air Ceann Loch Lìobhann, tha Slighe Taobh an Iar na Gaidhealtachd a’ tighinn gu ceann anns a’ Ghearastan. Mòran taing airson tighinn nam chois oirre thar nan seachdainean a dh’fhalbh. An ath-sheachdain, bidh cuspair ùr agam, agus tha mi an dòchas gum bi sibh còmhla rium a-rithist.
Faclan na seachdaine
Abairtean na seachdaine
Puing-ghrĂ mair na seachdaine
iomhaigh: X was not like its image; airson tighinn nam chois: for accompanying me.
Puing-ghrà mair na seachdaine: eadhon am broinn tè de na bùthan: even inside one of the shops. Do you understand why I said “tè” here. It is because bùth is a feminine noun; in these cases an individual item is thought of as a feminine object, ie tè. On the other hand, if the noun is masculine, as in taigh, we would use “fear” eg am broinn fear de na taighean. In order to work out which to use, you need to know whether the noun you are about to discuss is masculine or feminine – and this may be difficult in the early days. Don’t worry – you will get familiar with noun gender with increasing familiarity with the language, and if you make a mistake you will still be understood. Sometimes people take a shortcut and use the non-gender-specific “aon” (ie “one”) eg am broinn aon de na bùthan. This is acceptable and understandable although it is not as attractive to the fluent listener’s ear. Gender is important, as it is in many languages and I would suggest that when you learn a new word, you try to remember whether it is masculine or feminine.
GnĂ ths-cainnt na seachdaine
Litir do Luchd-ionnsachaidh air LearnGaelic
Tha Litir do Luchd-ionnsachaidh air LearnGaelic (le PDFs)
All letters
Tha na litrichean uile an seo / The letters are available here
Podcast: Litir do Luchd-ionnsachaidh
Letter To Gaelic Learners
Podcast
-
Litir do Luchd-ionnsachaidh
Litrichean Gaidhlig do luchd-ionnsachaidh. Gaelic letters for students of the language.