21/09/2007
A letter for Gaelic learners with Roddy MacLean.
Clip
-
Litir do Luchd-ionnsachaidh 429
Duration: 05:48
Litir 429: Eachdraidh na h-Alba
Ann an ceithir cheud deug, fichead ’s a seachd (1427) dh’iarr Rìgh na h-Alba, Seumas I, air na cinn-chinnidh Ghà idhealach coinneachadh ris ann an Inbhir Nis. Bha na cinn-chinnidh a’ smaoineachadh gum biodh an Rìgh a’ cur fà ilte orra. Ach ’s ann air a’ chaochladh a bha e. Chaidh na ceannardan Gà idhealach a chur an grèim. Chaidh feadhainn dhiubh a chur gu bàs air a’ chroich. An à ite a bhith a’ ciùineachadh chùisean eadar an Riaghaltas agus na fineachan, rinn an Rìgh mòran na bu mhiosa iad.
B’ e an ceann-cinnidh a bu chumhachdaiche aig an à m Alasdair mac Dhòmhnaill ’ic Eòin ’ic Aonghais Òig – ceann-cinnidh nan Dòmhnallach agus Tighearna nan Eilean. Seo na sgrìobh Aonghas MacCoinnich mun ghnothach anns an leabhar aige Eachdraidh na h-Alba, a chaidh a chur an clò ann an ochd ceud deug, seasgad ’s a seachd (1867):
“Bha Aonghas Dubh MacAoidh agus Alasdair Dòmhnallach, Morair nan Eilean, agus a mhà thair, ban-Iarla Rois, am measg na muinntir a chuireadh an là imh. Chuireadh iad sin uile fo dheuchainn airson am beatha, agus chaidh an fheadhainn a bu ro chiontaiche dhiubh a chur gu bà s. Fhuair Fear nan Eilean ’s Aonghas Dubh cead an cois’, an dèidh an cumail greis nam prìosanaich. Ach b’ èiginn do dh’Aonghas a mhac, Niall, a thoirt seachad mar gheall air gun cumadh e an t-sìth an dèidh sin. Rinneadh prìosanach de Niall san sgeir mhara ris an abrar am Bas, far an do chumadh à ireamh bhliadhnachan e, ’s airson an d’ fhuair e an t-ainm Niall Basa MacAoidh.
“Dh’èirich Alasdair Dòmhnallach nan Eilean an ceannairc a-rithist cho luath ’s a thill an Rìgh don taobh deas. Thog e deich mìle duine anns na h-eileanan agus ann an Ros; leis an fheachd là idir seo loisg agus dh’fhà saich e roinn mhòr dhen dùthaich, agus gu h-à raidh fearann a’ Chrùin, ris an robh fearg mhòr aige. Agus loisg e gu là r baile Inbhir Nis, a bha na bhaile rìoghail.”
Chuir an Rìgh arm eile ri chèile agus rinn e air Loch Abar. Thrèig na Camshronaich agus Clann Chatain Alasdair agus bha e follaiseach dha nach b’ urrainn dha seasamh an aghaidh an Rìgh. Ghèill e agus chaidh a chur don phrìosan ann an Tuntalla ann an Lodainn. Bha seo ann an ceithir cheud deug, fichead ’s a naoi (1429).
Ach cha robh ar-a-mach nan Dòmhnallach seachad. Chuir caraid aig Alasdair, Dòmhnall Ballach, feachd ri chèile. Thachair i ri arm an Rìgh, a bha fo smachd Iarla Mhà rr is Iarla Ghallaibh, ann an Inbhir Lòchaidh as t-Sultain ceithir cheud deug, trithead ’s a h-aon (1431). Thug na Dòmhnallaich buaidh.
Bidh cuimhne agaibh anns an dà n ’S Math an Còcaire an t-Acras gun do mhol Iarla Mhà rr fear Ó Birein a thug cuid-oidhche dha ann an Loch Abar – agus gun do chuir e fà ilte mhòr air anns a’ chaisteal aige ann an Cionn Droma ann an Siorrachd Obar Dheathain. Uill, ma chuir, cha robh ach ceithir bliadhna aige airson sin, oir chaochail e ann an ceithir cheud deug, trithead ’s a còig (1435).
Anns an leabhar Inverness and the MacDonalds, tha Evan Barron ag innse dhuinn gun do chaochail an t-iarla anns a’ bhliadhna sin ann an Inbhir Nis. ’S dòcha gun deach fà ilte a chur air Ó Birein ann an Inbhir Nis, seach Cionn Droma. Chan eil fhios a’m mu dheidhinn sin. Ach tha Barron ag rà dh gun deach an t-iarla a thiodhlacadh ann an Cladh nam Manach anns a’ bhaile ceithir bliadhna às dèidh dha fuarag eòrna a ghabhail a-mach às a’ bhròig aige fhèin, agus an t-acras air.
Faclan na Litreach
Abairtean na Litreach
Puing-chĂ nain na Litreach
GnĂ thas-cainnt na Litreach
Litir do Luchd-ionnsachaidh air LearnGaelic
Tha Litir do Luchd-ionnsachaidh air LearnGaelic (le PDFs)
All letters
Tha na litrichean uile an seo / The letters are available here
Podcast: Litir do Luchd-ionnsachaidh
Letter To Gaelic Learners
Podcast
-
Litir do Luchd-ionnsachaidh
Litrichean Gaidhlig do luchd-ionnsachaidh. Gaelic letters for students of the language.