Â鶹ԼÅÄ

Thairis air ceudan bhliadhnaichean, cha robh e gu diofar cò bha a’ riaghladh Eilean Mhanainn – Lochlannaich no luchd na Beurla. ’S e Gàidhlig a bh’ aig na daoine cumanta. Anns an t-seachdamh linn deug, sgrìobh feadhainn gur e Beurla a b’ fheàrr leis na h-uaislean. Ach sgrìobh iad cuideachd ach gur e Gàidhlig a bh’ aig càch.

Rinn Easbaig Mhanainn eadar-theangachadh de leabhar ùrnaighean tràth san t-seachdamh linn deug. B’ esan John Phillips. Bha e Cuimreach. Chruthaich e siostam litreachaidh ùr. Cha robh e coltach ris an t-siostam ann an Alba no Èirinn. Ach cha do nochd an leabhar sin ann an clò aig an àm. Ann an seachd ceud deug ’s a seachd (1707), nochd a’ chiad leabhar ann an clò – Prionnsabalan is Dleastanasan Crìosdachd. ’S e easbaig eile a rinn sin – Tòmas Wilson. Thòisich esan pròiseact mòr – eadar-theangachadh a’ Bhìobaill.

Nochd am Bìoball Manainneach ann an seachd ceud deug, seachdad ’s a còig (1775). Ach cha do thachair e gun strì. Chaidh innse dhomh mu chlèireach. Bha am fear seo ann am bàta. Bha sgrìobhainn a’ Bhìobaill aige. Bha e a’ dol don chlò-bhualadair. Chaidh am bàta air na sgeirean. Ach fhuair an clèireach gu sàbhailte don chladach. Bha e a’ cumail na sgrìobhainn tioram os a chionn!

Bha na Manainnich uabhasach dèidheil air ceòl. ’S e an fhidheall a b’ fheàrr leotha. Ann am meadhan a’ gheamhraidh bha ceala-deug de chèilidhean is dannsaidhean. B’ e sin Yn Kegeesh Ommidjagh – an Ceala-deug Amaideach!

Ann an seachd ceud deug, seasgad ’s a còig (1765), thàinig an t-eilean fo Chrùn Bhreatainn. Bha cùiltearachd a’ dol. Cha robh na Breatannaich toilichte. Chuir iad às don chùiltearachd. Chaidh marsantaich Shasannach a dh’fhuireach ann an Eilean Mhanainn. Ach cha robh an eaconamaidh fallain. Chaidh mòran de na h-eileanaich a-null thairis. Rinn an dà rud sin cron air a’ chànan.

Ach cha robh i deiseil airson bàsachadh. Agus, san latha an-diugh, tha i a’ dol am meud a-rithist.

Faclan is abairtean: Thairis air ceudan bhliadhnaichean: over hundreds of years; cha robh e gu diofar cò bha a’ riaghladh: it didn’t matter who was governing; daoine cumanta: common people; anns an t-seachdamh linn deug: in the 17th Century; gur e Beurla a b’ fheàrr leis na h-uaislean: that it’s English that the gentry preferred; gur e Gàidhlig a bh’ aig càch: that it was Gaelic the rest spoke; eadar-theangachadh de leabhar ùrnaighean: a translation of a book of prayers; Cuimreach: Welsh; chruthaich e siostam litreachaidh ùr: he created a new spelling system; coltach ris an t-siostam: like the system; ann an clò aig an àm: in print at the time; Prionnsabalan is Dleastanasan Crìosdachd: The Principles and Duties of Christianity; eadar-theangachadh a’ Bhìobaill: translation of the Bible; gun strì: without a struggle; chaidh innse dhomh mu chlèireach: I was told about a churchman; clò-bhualadair: printer; air na sgeirean: on the rocks; fhuair an clèireach gu sàbhailte don chladach: the churchman got safely to shore; a’ cumail na sgrìobhainn tioram os a chionn: keeping the manuscript dry above his head; dèidheil air ceòl: keen on music; ’s e an fhidheall a b’ fheàrr leotha: it’s the fiddle they liked best; meadhan a’ gheamhraidh: the middle of winter; ceala-deug de chèilidhean is dannsaidhean: a fortnight of ceilidhs and dances; amaideach: foolish; fo Chrùn Bhreatainn: under the British Crown; cùiltearachd: smuggling; marsantaich Shasannach: English merchants; a-null thairis: overseas; cron: damage; cha robh i deiseil airson bàsachadh: it wasn’t ready to die; a’ dol am meud a-rithist: expanding again.