Llanfairpwll, Ynys M么n: Cangen Gyntaf Sefydliad y Merched
Dechreuwyd Sefydliad y Merched ym M么n yn 1915 gan helpu teuluoedd yn ystod y rhyfel
Ym mis Medi 1915 sefydlwyd cangen o Sefydliad y Merched yn Y Graig yn Llanfairpwll. Dyma gangen gyntaf y sefydliad ym Mhrydain.
Roedd Sefydliad y Merched - y WI (Women's Institute) - yn bwysig iawn yn ystod y rhyfel.
Yn ogystal 芒 helpu i godi arian i'r milwyr a'u teuluoedd roedden nhw'n helpu mewn ffyrdd ymarferol ac oddi yno mae鈥檙 cysylltiad efo jam yn dod heddiw meddai'r hanesydd lleol, Gerwyn James.
"Yn 1915/1916 roedd 'na brinder bwyd felly roedd rhaid bod yn hynod ddarbodus efo bwyd. Felly beth ydych chi'n ei wneud efo'r holl ffrwythau a'r llysiau yma? Wel yr ateb ydy eu troi nhw'n jam neu'n nionod picl," meddai Mr James sy'n siarad yn y clip gydag Audrey Jones, Cadeirydd Sir Ynys M么n Ffederasiwn Sefydliad y Merched.
Roedd gwreiddiau鈥檙 mudiad yng Nghanada, ac mewn cynhadledd ym Mangor ym mis Medi 1915, fe fu Mrs Madge Watt o Ganada yn trafod gwaith y mudiad. Aeth hi ati i annog merched Cymru i ddod at ei gilydd a'i bwriad oedd rhoi addysg iddyn nhw.
Ar 么l y cyfarfod yma fe wnaeth y Cyrnol R.S.G Stapleton-Cotton a鈥檌 wraig, Jane Stapleton-Cotton, wahodd Mrs Watt i siarad mewn cyfarfod cyhoeddus yn Llanfairpwll. Ar 么l sefydlu鈥檙 gangen, ac oherwydd y sefyllfa amaethyddol a鈥檙 prinder bwyd, fe fu鈥檙 merched yn weithgar iawn yn cefnogi yr ymdrech filwrol.
Cynhaliwyd y cyfarfod cyntaf mewn t欧 o鈥檙 enw Y Graig 鈥� sydd dafliad carreg o adeilad y mudiad heddiw.
Bu鈥檙 merched yn cyfarfod yno tan 1921, ac ar 么l codi arian fe aethon nhw ati i godi eu hadeilad eu hunain sydd wedi ei gysylltu 芒鈥檙 tolldy yn y pentref. Fe roddwyd y tir iddyn nhw gan Ardalydd M么n.
Lleoliad: Y Graig, cartref cyntaf Sefydliad y Merched, Llanfairpwllgwyngyll, LL61.
Llun drwy garedigrwydd Ffederasiwn Sefydliad y Merched, M么n.
