Â鶹ԼÅÄ

O chionn ghoirid bha mi ann an dà dhachaigh mhòr stàiteil a tha ceangailte ri chèile. ʼS e fear dhiubh Caisteal Bhrothaigh – Brodie Castle – ann am Moireibh. ʼS e am fear eile Stourhead air crìochan Wiltshire is Somerset ann an Sasainn. Tha iad ceangailte ri chèile le ailtire.

Tha Stourhead brèagha. Tha an leas àlainn, le craobhan mòra ann, agus faoin-thogalaichean ri taobh loch. Chaidh a thogail às ùr tràth anns an ochdamh linn deug. Agus bʼ e an t-ailtire a dhealbhaich e – fear Cailean Caimbeul a bha na Albannach. Rugadh e ann an Caisteal Bhrothaigh ann an sia ceud deug, seachdad ʼs a sia (1676).

Bhuineadh Cailean do na Caimbeulaich leis an robh Caisteal Challadair. Fhuair e oideachadh ann an lagh ann an Oilthigh Dhùn Èideann. Ach dh’fhàg e an dreuchd aige, agus Alba, airson a bhith na ailtire ann an Sasainn. Choisinn e cliù dha fhèin an sin, agus dh’fhuirich e an còrr de a bheatha ann an Sasainn agus san Eadailt. Bha e gu mòr a’ leantainn ailtireachd Andreas Palladio, ailtire Eadailteach. Bha Palladio dìleas do stoidhle nan togalaichean clasaigeach anns an Ròimh agus sa Ghrèig. Canaidh daoine ‘Palladian’ ris an stoidhle aige.

Dh’fhàs an Caimbeulach ainmeil. Sgrìobh e an leabhar Vitruvius Britannicus, a chaidh fhoillseachadh ann an seachd ceud deug is còig-deug (1715). Bha e mu dheidhinn ailtireachd, agus na riochdan clasaigeach a b’ fheàrr leis a’ Chaimbeulach. Chaochail Cailean ann an seachd ceud deug, fichead ’s a naoi (1729). Cha do mhair an dreuchd aige mar ailtire fada, ach bha e cliùmhor nuair a chaochail e.

Ge-tà, cha robh a bheatha às aonais connspaid. Fhuair e obair mar Leas-àrd-shuirbhidhear aig a’ Bhòrd Obrach Rìoghail. Nuair a bha e san dreuchd sin, rinn e rannsachadh air staid Thaigh nan Cumantan ann an Lunnainn. Mhol an aithisg aige gun dèante obair mhòr air an togalach, oir bha e ann an droch staid. Ach chaidh fios a sgaoileadh gun robh an Caimbeulach air a bhith ri foill, agus e an dùil an cùmhnant fhaighinn airson obair-càraidh air an togalach – nach robh ann an staid cho dona ’s a bha e a’ cumail a-mach!

An latha a bha mi ann an àite-breith a’ Chaimbeulaich – Caisteal Bhrothaigh – bha fèill dhibhe is bhìdh ann. Chaidh mi a’ choimhead air stàile far an robhar a’ reic mil-dheoch. Sin deoch-làidir a thathar a’ dèanamh le mil. Ann am Beurla, mead.Ìý

Bha mi-fhìn is a’ bhean agam a’ bruidhinn ri chèile ann an Gàidhlig mun deoch. Bha sinn air beulaibh an duine a bha ga reic. Gu fortanach, bha sinn air a bhith modhail – oir bhruidhinn an duine rinn ann an Gàidhlig! 

Tha Crìsdean Mac a’ Mhaoilein air a bhith a’ dèanamh mil-dheoch fad beagan bhliadhnaichean. Tha e stèidhichte ann an Cill Mhìcheil ann an Siorrachd Pheairt, le ionad-obrach ann am Blàr Ghobharaidh. Tha e a’ faighinn na meala aige ann an Srath Àrdail faisg air an dachaigh aige, agus tha e a’ grùdadh na dibhe ann an dòigh nàdarrach, stèidhichte air rannsachadh a rinn e air na dòighean-obrach àrsaidh air feadh ceann a tuath na Roinn Eòrpa.Ìý

Chòrd e rium coinneachadh ris, agus e làn Gàidhlig. Agus bha an deoch aige math cuideachd!

Faclan na Litreach: Caisteal Bhrothaigh: Brodie Castle; Moireibh: Moray; crìochan: boundaries, borders; ailtire: architect; faoin-thogalaichean: follies [buildings]; dhealbhaich: designed; Cailean Caimbeul: Colen [sic] Campbell; ailtireachd: architecture; obair-càraidh: repair work; Crìsdean Mac a’ Mhaoilein: Chris Mullin.Ìý

Abairtean na Litreach: dà dhachaigh mhòr stàiteil a tha ceangailte ri chèile: two stately homes that are linked to each other; a’ riochdachadh seann taigh mòr aig teaghlach beartach: representing an old estate house belonging to a rich family; chaidh a thogail às ùr: it was completely rebuilt; leis an robh Caisteal Challadair: who owned Cawdor Castle; choisinn e cliù dha fhèin: he built a reputation; dh’fhuirich e an còrr de a bheatha ann an Sasainn agus san Eadailt: he lived the rest of his life in England and Italy; cha do mhair an dreuchd aige fada, ach bha e cliùmhor nuair a chaochail e: his career didn’t last long, but he was well-known when he died; cha robh a bheatha às aonais connspaid: his life wasn’t without controversy; Leas-àrd-shuirbhidhear aig a’ Bhòrd Obrach Rìoghail: Deputy Surveyor-General at the Royal Board of Works; rinn e sgrùdadh air staid Thaigh nan Cumantan: he examined the state of the House of Commons; gun dèante obair mhòr air an togalach: that a lot of work [would] be done on the building; chaidh fios a sgaoileadh: news was spread; stàile far an robhar a’ reic mil-dheoch: a stall where mead was being sold; stèidhichte ann an Cill Mhìcheil ann an Siorrachd Pheairt, le ionad-obrach ann am Blàr Ghobharaidh: based in Kirkmichael in Perthshire, with his workplace in Blairgowrie; tha e a’ faighinn na meala aige ann an Srath Àrdail: he gets his honey in Strathardle; tha e a’ grùdadh na dibhe ann an dòigh nàdarrach: he brews the drink in a natural way; dòighean-obrach àrsaidh air feadh ceann a tuath na Roinn Eòrpa: ancient ways of working throughout northern Europe.

Puing-chànain na Litreach: bha fèill dhibhe is bhìdh ann: there was a drink and food festival. Historically, the genitive singular form of deoch ‘drink’ was dighe but it is commonly pronounced ‘d¾±²ú³ó±ð’, and now commonly written that way (cf leughadh which is not written leubhagh, despite that common pronunciation). It (and ²úì»å³ó ‘of food’ are here lenited following the feminine noun ´Úè¾±±ô±ô, as they are acting adjectivally.

Gnàthas-cainnt na Litreach: gun robh an Caimbeulach air a bhith ri foill: that Campbell had been involved in deceit.