Â鶹ԼÅÄ

Dyma lythyr gan Eluned Morgan, merch Plas Hedd, at beth rydym yn cymryd roedd ei chariad hi, John y Bedol. Ganed Eluned ar fwrdd llong y Myfanwy ar y ffordd i Batagonia. Roedd ei thad o Gaernarfon yn wreiddiol.

Roedd John ar fin mynd i Gymru am ei addysg ac roedd hi'n poeni beth fyse fo'n meddwl ohoni wrth ddod 'nôl. Ddaru hi sgwennu lot o lythyrau a'i rhoi i gyd mewn llyfryn bach fel bod ganddo rywbeth i atgoffa fo ohoni yng Nghymru.

Ynddo, mae hi'n dweud bod ganddi anrheg iddo- ysgrifbin - fel hint iddo sgwennu 'nol ati!

Dwi ddim yn gwybod beth ddigwyddodd rhyngddi hi a John, dim ond bod y ddau wedi aros yn ddi-briod.

Mae Eluned yn enwog am sgwennu llythyrau at ddynion. Ysgrifennodd am gyfnod maith at O M Edwards a William Lloyd George, brawd David. Roedd hi'n ddynes a phersonoliaeth gref a dwi'n meddwl ei bod hi wedi dychryn sawl dyn. Ond mae ei llythyrau hi'n fendigedig i'w ddarllen. Mae ei harddull mor hyfryd, mae'n bechod peidio â rhannu nhw efo pawb, er ei bod hi'n dweud mewn un lle ei bod hi'n poeni y gall llygad y byd eu gweld.

Fy hoff John,
Nos Wener
(...)Gyda'r llythyr hwn yr wyf yn rhoddi anrheg fechan i chwi, i gofio am danaf pan fydd perygl i chwi fy anghofio; a phob tro yr edrychwch arni bydd yn "hint" i chwi fod eisiau ysgrifennu at Eluned, ni fydd eisieu i chwi fynd ir drafferth i chwilio am inc, canys yn yr anrheg wele benholder ai lond o inc, ac ysgrifenna am fisoedd heb i chwi symud ei flaen mewn inc, yr wyf fi wrthi yn ysgrifennu ag ef yn awr...[darn ar goll].

Hoffwn yn fawr pe gallai fy narlun eich helpu a'ch cysuro, fel y gwnâi Eluned, pe yn eich cyrraedd, ond bydd yn goffadwriaeth i chwi sut wyneb fydd yn plygu uwch ben y llythyrau fydd yn llithro dros y Werydd; byddaf yn disgwyl eich darlun chwi yn mhen rhyw dri mis ar ôl i chwi lanio draw, cofiwch fynd at arlunydd da, mae'n rhatach yn y diwedd; a pheidiwch tynnu eich llun yn eich hyd, ond hyd yr ysgwyddau yn unig. Dyna fi wedi rhoddi cyfarwyddiadau ddigon buan onide? (...)

John anwyl, beth sydd i ddod o'r croud sydd yn brysur fynd yn Indiaid: nid ydym ni ond megis dyferyn yn y môr, ond na ddigalonnwn. Bu hen Gymru yn cysgu am ganrifoedd, ond mae'n deffro'n awr. Cael nap mae'r Wladfa, a rhaid i ninau fod yn gryf ac eofn i chwythu cyrn gwybodaeth a choethder i'w deffro. (...)

Nid oes ond mis eto ar y goreu, na fydd fy mrawd yn bell, bell Oddi wrthyf, ac Ow'r unigrwydd hwnnw, pwy ai gwyr! (...)

CYFROL 1 (1865-1945) Ffarwel fy mrawd anwyl i, And God bless thee. Ever your own Sister Eluned.