Â鶹ԼÅÄ

Roedd yna sawl cymhelliad i mi sgwennu Llythyrau'r Wladfa. Roedd mam yn ysgrifennydd Cymdeithas Cymru a'r Ariannin ac ar ôl iddi farw, ddaru fi a fy chwaer dderbyn cardiau cydymdeimlo gan bobl 'doedden erioed wedi gyfarfod. Ddaru ni felly benderfynu mynd i weld beth oedd apêl y lle i mam, a thrwy hynny wneud ffrindiau allan 'na.

Sylweddolais, wrth i bawb e-bostio'r dyddiau yma, bod hanes pobl y wladfa am ddiflannu ac felly es i ati i gasglu llythyrau, i o leiaf olrhain bywydau'r Gymru yn y gorffennol. Trodd y prosiect bach yn fwy nag oeddwn wedi fwriadu!

Cefais filoedd o lythyrau i'w darllen ac felly roedd yn rhaid i mi rannu'r gwaith yn ddwy gyfrol; un o 1865 i 1945 a'r llall o 1945 i 2010.

Mae 'na rhywbeth am ddarllen llythyrau pobl eraill; 'da ni wedi dysgu mae rhywbeth preifat ydyn nhw, ond maen nhw'n dweud gymaint am gymeriadau ac am hanes y wladfa.

Roedd yr holl lythyrau fel jigsaw ac felly dwi wedi cynnwys y cefndir hefyd; pam fod pethau wedi mynd o'i le a pham fod 'na wedi bod rhwygiadau rhwng rhai o'r Cymry. Roedd rhaid bod yn hanesydd i wneud cyfiawnder â'r hanesion o fewn y llythyrau, ac erbyn y diwedd dwi wedi dod yn hanesydd o ryw fath!

Ond dwi'n falch fy mod i wedi ei wneud o, er mae o'n fwy o gyfrol ddogfennol 'na llyfr i fynd ar eich gwyliau. Mae'r gyfrol gyntaf llawn profedigaeth a newyn; nid oes yna lawer o hiwmor ynddynt.

Nid oes llawer o lythyrau o'r 1930au i'r 1950au gan eu bod yn dechrau meddwl fod Cymru wedi anghofio amdanynt. Ond 'roedd yna adfywiad ar ôl dathliadau'r canmlwyddiant yn 1965.

Cryfhaodd y cwlwm ac mae'r adfywiad yn anhygoel erbyn heddiw. Mae yna Fenter Iaith Patagonia, ysgolion meithrin, ysgol Gymraeg yn Nhre Lew ac eisteddfodau.

Mi fydd yr ail gyfrol felly yn ysgafnach ei naws; dwi wrthi'n darllen llythyrau o'r 1960au ac mae'r newid yn eu hansawdd yn ysgytwol. Hoffwn roi cais i unrhyw un sydd efo llythyrau neu e-byst am fywyd ym Mhatagonia ar ôl 1945 i gysylltu â fi ar mari.emlyn@btinternet.com.