Gorau arf
Heddiw fe fydd Ceidwadwyr Cymru yn cyhoeddi cynlluniau ar gyfer sefydlu "ysgolion rhydd" yng Nghymru, hynny yw ysgolion sy'n annibynnol o reolaeth yr awdurdodau addysg lleol.
Dyw'r syniad ddim yn newydd wrth gwrs. Fe gyflwynodd y llywodraeth Geiwdadol ddiwethaf gyfundrefn o gynnig cyllid yn uniongyrchol i ysgolion. Digon llugoer oedd yr ymateb yng Nghymru gyda llai na thri y cant o ysgolion yn dewis gadael corlan y cyngor lleol. Fe fuodd y polisi'n fwy llwyddiannus yn Lloegr ac mae wedi parhau (o dan wahanol enwau) hyd heddiw. Gan amlaf mae ysgolion o'r fath yn cael ei sefydlu yn sgil pleidlais gan rieni a darpar rieni'r dalgylch.
Mae 'na sawl ddadl o blaid ac yn erbyn y cynllun. Methiant cymharol y gyfundrefn bresennol yw prif ddadl cefnogwyr y syniad tra bod gwrthwynebwyr yn awgrymu bod y fath gyfundrefn ond yn gallu gweithio yng nghyd-destun dinesig lle gall rhieni ddewis o ystod eang o wahanol ysgolion.
Wrth fwrw golwg ar restr o'r ysgolion wnaeth ddewis cael eu hariannu'n uniongyrchol yn y nawdegau mae'n ddiddorol nodi bod nifer ohonynt yn ysgolion yr oedd y cynghorau lleol wedi dymuno eu cau. Dyna yn sicr oedd y rheswm y gwnaeth rhieni Ysgol Cwmcarn, yr ysgol gyntaf i eithrio o ofal yr awdurdod lleol, gais am statws annibynnol.
Dydw i ddim wedi gweld manylion cynlluniau'r Torïaid ond mae un broblem amlwg yn codi ei phen. Mae hwn yn gyfnod lle mae'n cynghorau'n cau neu'n uno ysgolion cyfrwng Saesneg ac yn ehangu'r ddarpariaeth Gymraeg. Gallai'r gwaith hwnnw gael ei lesteirio pe bai ysgolion yn gallu sicrhau dihangfa trwy gynnal pleidlais ymhlith y rhieni. Fe allai sefyllfa gael ei chreu lle'r oedd hi bron yn amhosib gau neu newid cyfrwng ysgol oherwydd pŵer "feto" y rhieni.
Ydy'r Ceidwadwyr yn gallu cymhathu'r cynllun yma a'u haddewid i ddatblygu addysg Gymraeg? Mae'n anodd gweld sut mae gwneud hynny.
Golygydd Materion Cymreig y Â鶹ԼÅÄ yn blogio'n rheolaidd ar faterion gwleidyddol Cymru.
