Main content
Sorry, this episode is not currently available

A letter for Gaelic learners with Roddy MacLean.

Clip

Litir 284: Dòmhnall Horne MacPhàrlain.

Anns an Iuchar ochd ceud deug, ochdad ’s a sia (1886), bha taghadh nàiseanta ann, dìreach beagan mhìosan an dèidh an taghaidh mu dheireadh. Agus bha iomairt làidir aig na Tòraidhean an aghaidh ball Earra-Ghàidheal, Dòmhnall Horne MacPhàrlain. Bha MacPhàrlain gu mòr air taobh nan croitearan a bha ag iarraidh còraichean fearainn.

Chuir na Tòraidhean tagraiche air adhart air an robh an Còirnealair Iain MacCaluim, agus fhuair esan taic mhòr bho na h-uachdarain agus na tuathanaich mhòra. Agus, leis gur e an samhradh a bh’ ann, bha mòran dhen luchd-taic aig MacPhàrlain air falbh bhon dachaigh, ag obair taobh a-muigh na Gàidhealtachd. Bhuannaich MacCaluim an taghadh, le mòr-chuid de chòrr is sia ceud bhòt.

Ach, a dh’aindeoin ’s gun do chaill e, cha do thrèig Dòmhnall MacPhàrlain Earra-Ghàidheal, agus bha e air ais ann an Tiriodh goirid an dèidh an taghaidh. Chaidh buidheann de Thiristich a chur don phrìosan nuair a dh’fheuch iad ri tuathanas a ghabhail thairis. Agus shoirbhich le MacPhàrlain ann an bhith gan leigeil ma sgaoil na bu tràithe na bha dùil.

Thill MacPhàrlain a mharsantachd ann an Lunnainn airson beagan bhliadhnaichean. Ach ann an ochd ceud deug, naochad ’s a dhà (1892), sheas e a-rithist airson na pàrlamaid ann an Earra-Ghàidheal. Bha an taghadh seo ann as t-samhradh cuideachd ach, leis gu robh cùisean air a dhol am feabhas do na Libearalaich gu nàiseanta, bhuannaich e – ach le mòr-chuid bheag – dìreach ochdad bhòt.

Bha gàirdeachas gu leòr ann am measg nan croitearan agus chaidh bàrdachd Ghàidhlig a sgrìobhadh mar chomharra air buaidh MhicPhàrlain. Seo aon rann à aon dàn:

Nise, bho choisinn thu ’n t-urram,

Thèid thu (a) mhòr-bhaile Lunnainn a-suas;

Bidh an lùchairt na Bànrighinn

Àite-suidhe aig MacPhàrlain (a) bhios buan,

Thagairt cùis Earra-Ghàidheal,

’S bidh thu misneachail, stàilinneach, cruaidh,

’S bheir thu dhachaigh a’ chòir dhuinn

Rinn na nàimhdean le fòirneart thoirt uainn.

Sgrìobh am bàrd Eòghann Dòmhnallach, no Eòghann Shìm, à Gleann Urchardain, dàn dha air an robh, gu sìmplidh, “MacPhàrlain”. Tha sin a’ dearbhadh toileachas nan croiteararan:

Tha pàipear a’ tighinn

Leis an fhios a bha dhìth oirnn;

’S iomadh fear a tha ga shireadh

’S cha bu sgillinn bu phrìs dha;

Tha e miadhail a-nochd

Aig gach posta san rìoghachd,

’S bidh sinn ’n earbsa a-nise

Gum brist iad na frìthean –

Mas fhìor am beachd

’S iomadh teine tha nochd

Air na cnocan as àirde;

Cha bhi chuing air na botaill

Bhon a choisinn MacPhàrlain;

An duine foghainteach treun,

Nì e feum anns gach àite;

Guidhibh saoghal bith-bhuan dhà,

’S òlaibh suas a dheoch-slàinte –

Gu grunnd gun stad.

Chaochail Teàrlach Stiùbhart Parnell ann an ochd ceud deug, naochad ’s a h-aon (1891). Agus thug am prìomhaire Gladstone bile ùr air adhart, airson fèin-riaghladh a thoirt do dh’Èirinn, a’ bhliadhna an dèidh sin, le taic bho Dhòmhnall MacPhàrlain am measg eile. Shoirbhich leis ann an Taigh nan Cumantan ach chaill e ann an Taigh nam Morairean. Leig Gladstone dheth a dhreuchd ann an naochad ’s a ceithir (1894) ach, mus do dh’fhalbh e, mhol e gum biodh Dòmhnall MacPhàrlain air a dhèanamh na ridire. Fhuair Dòmhnall frìth-ainm às a sin – “Ridire Caitligeach na Croitearachd”.

Ach cha robh fada aige ri dhol mar bhall pàrlamaid. An dèidh Ghladstone, chaidh am Pàrtaidh Libearalach bhuaithe agus chaill MacPhàrlain a shuidheachan anns an taghadh nàiseanta ann an naochad ’s a còig (1895). Ach tha e air a chuimhneachadh fhathast ann am bàrdachd na Gàidhealtachd. Gu dearbh, a bharrachd air Teàrlach Friseal Mac an Tòisich à Inbhir Nis, tha e doirbh smaoineachadh air ball pàrlamaid mun deach uiread de bhàrdachd Ghàidhlig a sgrìobhadh.

Faclan na seachdaine

Faclan na seachdaine: taghadh: election; còraichean fearainn: land rights; tagraiche: candidate; an Còirnealair Iain MacCaluim: Col. John Malcolm; mòr-chuid: majority; Tiristich: people of Tiree; marsantachd: a merchant’s business; buan: enduring; Gleann Urchardain: Glen Urquhart; frìth-ainm: nickname.

Abairtean na seachdaine

Abairtean na seachdaine: bha iomairt làidir aig na Tòraidhean: the Tories conducted a strong campaign; gan leigeil ma sgaoil na bu tràithe na bha dùil: releasing them earlier than expected; mar chomharra air buaidh MhicPhàrlain: as a mark of MacFarlane’s victory; bidh an lùchairt na Bànrighinn: there will be in the Queen’s palace; thagairt cùis Earra-Ghàidheal: to promote the cause of Argyll; bidh thu misneachail, stàilinneach, cruaidh: you’ll be brave, steely and hard; bheir thu dhachaigh a’ chòir dhuinn: you will bring home our rights; cha bu sgillinn bu phrìs dha: it didn’t cost a penny [ie it cost more]; tha e miadhail a-nochd: it is desired tonight; gum brist iad na frìthean: that they will break up the deer-forests; mas fhìor am beachd: if their [expressed] intention is true; cha bhi chuing air na botaill: there will be no stoppers on the bottles; guidhibh saoghal bith-bhuan dhà: wish him a long life; òlaibh suas a dheoch-slàinte gu grunnd gun stad: drink his health to the bottom in one go; Ridire Caitligeach na Croitearachd: The Catholic Knight of Crofting; chaidh X bhuaithe: X went into decline; mun deach uiread de bhàrdachd a sgrìobhadh: about whom so much poetry was written.

Puing-chànain na seachdaine

Puing-chànain na seachdaine: ach le mòr-chuid bheag – dìreach ochdad bhòt: but with a small majority – only eighty votes. You will realise I employ the decimal counting system in the Litir (it will no doubt eventually supplant the vigesimal system). And you will know that for 86 votes we say ochdad ’s a sia bhòtaichean and 72 votes is seachdad ’s a dhà bhòtaichean. But note that with the multiples of ten, we use a singular noun (as we do with fichead and ceud) ie ochdad bhòt (not bhòtaichean). Similarly we would say trithead càr, ceathrad cù, caogad saighdear and seasgad beinn.

Gnàths-cainnt na seachdaine

Gnàths-cainnt na seachdaine: leis gu robh cùisean air a dhol am feabhas do na Libearalaich gu nàiseanta: because the situation of the Liberals had improved nationally. Chaidh X am feabhas: X’s situation/health improved.

Litir do Luchd-ionnsachaidh air LearnGaelic

Tha Litir do Luchd-ionnsachaidh air LearnGaelic (le PDFs)

All letters

Tha na litrichean uile an seo / The letters are available here

Podcast: Litir do Luchd-ionnsachaidh

Letter To Gaelic Learners

Podcast