Â鶹ԼÅÄ

Bha mi o chionn ghoirid ann an trì àiteachan – air an aon latha – aig a bheil rudeigin iongantach anns a’ chumantas eatarra. ʼS iad trì àiteachan a thathar a’ cumail a-mach a tha a’ comharrachadh teis-meadhan na h-Alba. Tha mi a’ ciallachadh le sin ‘The Geographical Centre of Scotland’. Ciamar as urrainn trì àiteachan eadar-dhealaichte a bhith air an comharrachadh mar mheadhan cruinn-eòlach na h-Alba? Agus càit a bheil iad?

Thòisich mo thuras air Gàidhealtachd Siorrachd Pheairt. Bha mi a’ siubhal gu tuath ann an carbad. B’ e a’ chiad àite a ràinig mi a tha – math dh’fhaodte – ann an teis-meadhan na h-Alba, beinn air a bheil Dùn Coilich.

Nise, chan eil Dùn Coilich ro àrd. Ach tha e faisg air beinn a tha fìor àrd agus ainmeil. ʼS e sin Sìth Chailleann – agus bidh cuid a’ cumail a-mach gu bheil Sìth Chailleann fhèin a’ comharrachadh teis-meadhan na h-Alba. Ach, a rèir tomhais, tha an làrach air cliathaich Dhùn Coilich.

Ciamar a thathar a’ tomhas teis-meadhan na h-Alba? ʼS e aon dòigh an centre of gravity method. Nam biodh tìr-mòr na h-Alba air a chruthachadh ann an cairt-bhòrd, ʼs e sin an t-àite far an cuireadh tu prìne agus sheasadh an dùthaich gun a bhith a’ tuiteam taobh seach taobh. Le bhith ga thomhas mar sin, ʼs e Dùn Coilich teis-meadhan na h-Alba.

An do mhothaich sibh gun tuirt mi ‘tìr-mòr na h-Alba’? Tha fhios gu bheil feadhainn agaibh a’ fuireach air eileanan! Nuair a bheir sinn na h-eileanan a-steach, tha teis-meadhan na dùthcha ann an àite eadar-dhealaichte. A rèir choltais, tha e ann an Athall, faisg air rathad mòr an A9. Agus chaidh mi seachad air sin anns a’ chàr mu leth-uair a thìde an dèidh Dhùn Coilich.

Ach bha aon àite eile a’ feitheamh rium, far a bheil teis-meadhan na h-Alba, mas fhìor. Tha e faisg air Bail’ Ùr an t-Slèibh ann an Gleann Truim. Aig aon àm, bha an t-Suirbhidh Òrdanais ag ràdh gum b’ e seo meadhan na dùthcha. Shnaigh iad crois ann an clach ann an gàrradh ri taobh an rathaid. Tha i ann fhathast. Chuir iad plaig an-àirde cuideachd, barrachd air aon turas. Ach bha na plaigean air an goid. Mar sin, sguir iad bho bhith a’ cur plaigean ùra an-àirde.

Ge-tà, bha muinntir Bhàideanach airson ʼs gum biodh an t-àite air a chomharrachadh gu h-oifigeil. Ann an dà mhìle ʼs a còig-deug (2015), chaidh clach mhòr a chur ann ri taobh an rathaid. Tha plaig oirre a tha ag innse dhuinn gur e sin teis-meadhan na h-Alba. 

Dè ur beachd fhèin? Cò am measg nan trì àiteachan a tha ann an teis-meadhan na h-Alba? Ciamar as urrainn tomhas a dhèanamh air dùthaich eileanach gun a bhith a’ gabhail a-steach nan eilean? Agus, co-dhiù, a bheil an t-Eilean Sgitheanach a-nise mar phàirt de thìr-mòr leis gu bheil drochaid ga cheangal ri tìr-mòr?

Agus bidh Alba ag atharrachadh fad na h-ùine. Bidh pìosan de na cladaichean againn a’ dol am meud. Bidh feadhainn eile a’ dol an lughad. Sin mar a tha. Aig a’ cheann thall, a bheil e gu diofar dè an t-àite a th’ ann an teis-meadhan na dùthcha?

Faclan na Litreach: Gàidhealtachd Siorrachd Pheairt: Highland Perthshire; math dh’fhaodte: perhaps; Sìth Chailleann: Schiehallion; a’ tomhas: measuring, assessing; tìr-mòr: mainland; Athall: Atholl; Bail’ Ùr an t-Slèibh: Newtonmore; Gleann Truim: Glen Truim; an t-Suirbhidh Òrdanais: The Ordnance Survey; drochaid: bridge.

Abairtean na Litreach: anns an aon latha: in the same day; aig a bheil rudeigin iongantach anns a’ chumantas eatarra: which have something unusual in common between them; a thathar a’ cumail a-mach a tha a’ comharrachadh teis-meadhan na h-Alba: which is reckoned to mark the exact centre of Scotland; a’ siubhal gu tuath ann an carbad: travelling northwards in a vehicle; beinn a tha fìor àrd agus ainmeil: a mountain which is very high and famous; an t-àite far an cuireadh tu prìne agus sheasadh an dùthaich gun a bhith a’ tuiteam taobh seach taobh: the place where you would put a pin and the country would sit [there] without falling on either side; shnaigh iad crois: they carved a cross; clach ann an gàrradh ri taobh an rathaid: a stone in a stone wall next to the road; sguir iad bho bhith a’ cur plaigean ùra an-àirde: they stopped putting up new plaques; ciamar as urrainn tomhas a dhèanamh air dùthaich eileanach gun a bhith a’ gabhail a-steach nan eilean?: how can one measure a country which contains (has many) islands without including the islands?; bidh Alba ag atharrachadh fad na h-ùine: Scotland is changing all the time; sin mar a tha: that’s how it is; aig a’ cheann thall: in the final analysis; a bheil e gu diofar dè an t-àite a th’ ann an teis-meadhan na dùthcha?: does it matter what place is in the very centre of Scotland?

Puing-chànain na Litreach: Bidh pìosan de na cladaichean againn a’ dol am meud. Bidh feadhainn eile a’ dol an lughad: parts of our shoreline are expanding/increasing in size. Others are diminishing in size. These two expressions are really worth using and remembering. They can refer to more than geography. Tha a’ Ghàidhlig air a bhith a’ dol an lughad ro fhada, ach tha sinn an dòchas gun tèid i am meud anns an ùine romhainn ‘Gaelic has been diminishing for too long, but we hope she will increase in the future’. Note the use of the verb rach ‘go’.

Gnàthas-cainnt na Litreach: far a bheil teis-meadhan na h-Alba, mas fhìor: where the centre of Scotland is [to be found], allegedly.