Â鶹ԼÅÄ

B’ e Oisean mac Fhinn Mhic Cumhail. Tha ainm a’ ciallachadh ‘fiadh beag’ anns an t-seann Ghàidhlig, agus bha rudeigin dhen fhiadh ann. Tha mi a’ dol a dh’innseadh dhuibh stòiridh mu Oisean nuair a bha e òg, agus mar a bha e cho dlùth ris na fèidh. Ach tha e a’ tòiseachadh mus do rugadh e, air taobh an iar na Gàidhealtachd ann an sgìre Ghleann Eilg. Latha a bha seo, bha Fionn cuide ri caraidean ann an Gleann Eilg nuair a nochd boireannach. Bha cleòc dearg oirre. B’ ise Cailleach Ruadh nan Sìthichean. Bha i na seanmhair do Ghràinne, bean Fhinn.

‘Chaidh Gràinne a thoirt am bruid,’ thuirt a’ chailleach.

‘Dè tha sibh ag ràdh?’ dh’fhaighnich Fionn.

‘Thàinig am Buidseach Glas agus thug e Gràinne air falbh leis,’ dhearbh a’ chailleach. ‘Tha i a-nise ann an Tìr an Dorchadais.Feumaidh tusa – am fear as gaisgeile a th’ ann – a sàbhaladh.’

‘Ceart gu leòr,’ arsa Fionn. ‘Falbhaidh mi an ceartuair.’

Air dha a ghealltanas a thoirt, thug a’ chailleach trì rudan prìseil dha – bioran à craobh-ghiuthais, èiteag ghleansach agus clach bheag gharbh dhubh. ‘Tha draoidheachd anns na trì rudan seo,’ thuirt i. ‘Bidh fios agad mar a nì thu feum dhiubh nuair a thig an t-àm.’

Thàinig osag on àird an iar, agus bha a’ chailleach air a sguabadh air falbh. Dh’fhàs i na bu lugha. An toiseach bha i mar ghobhlan-gaoithe, an uair sin mar sheillean, an uair sin mar dhamhan-allaidh beag air snàth, agus mu dheireadh mar an spot dubh nad fhradharc a thèid à fianais nuair a nì thu priobadh.

Dh’fhalbh Fionn gu Tìr an Dorchadais, gun ach a chlaidheamh – Mac-an-Luinn – a thoirt leis. Fad làithean a choisich e, agus bha dìreach dà ghràn de choirce aige. Shuidh e aig bonn craoibhe airson an ithe nuair a chuala e gràgail os a chionn. Bha fitheach mòr na shuidhe air geug. ‘Gròg, gròg,’ ars am fitheach. ‘An toir thu gràn corca dhomh, Fhinn. Tha an t-acras mòr orm.’

‘Tha an t-acras air an dithis againn, a charaid,’ thuirt Fionn. ‘Agus tha thu fhèin a cheart cho airidh air biadh ʼs a tha mise.’ Agus thug e gràn corca don fhitheach.

‘Mo bheannachd agad,’ thuirt am fitheach. ‘Nuair a bhios feum agad orm, bidh mi ann dhut.’

Lean Fionn air a shlighe agus ràinig e cladach. Bha an t-acras air fhathast agus nuair a chunnaic e ròn glas air a’ chladach, thug e a chlaidheamh a-mach. Ach thuirt an ròn ris, ‘Na marbh mi, Fhinn. Ma mharbhas tu mi, gheibh mo chuid cloinne bàs cuideachd – agus cha do rinn duine againn cron ort.’

Acrach ʼs ged a bha e, chuir Fionn a chlaidheamh air ais na thruaill. Dh’fhalbh an ròn agus thill e taobh a-staigh dà mhionaid le bradan mòr na bheul. Thug e am bradan do Fhionn. Ghabh an gaisgeach a shàth dhen bhradan.

Thàinig Fionn gu creachann – àite garbh làn chreagan is chlachan anns nach robh lus sam bith a’ fàs. Bhreab e clach gun fhiosta dha gun robh i na dachaigh do luchag. Rinn an luchag bìogan. ‘Carson a mhill thu an taigh agam?’ dh’fhaighnich i. ‘Cha do rinn mi cron sam bith ort.’ Mus d’fhuair Fionn cothrom bruidhinn, thàinig iolaire mhòr a-nuas agus thog i an luchag na spuirean. Agus innsidh mi dhuibh tuilleadh an-ath-sheachdain.

Faclan na Litreach: sgìre Ghleann Eilg: the environs of Glenelg; cleòc: cloak; Cailleach Ruadh nan Sìthichean: the red-haired old woman of the fairies; dhearbh: confirmed; Tìr an Dorchadais: The Land of Darkness; prìseil: valuable; gobhlan-gaoithe: swallow;gràgail: croaking; bradan: salmon; creachann: rocky place with virtually no vegetation.

Abairtean na Litreach: B’ e Oisean mac Fhinn Mhic Cumhail: Oisean was the son of Fionn Mac Cumhail; bha rudeigin dhen fhiadh ann: there was something of the deer in him; mar a bha e cho dlùth ris na fèidh: how he was so close to the deer; mus do rugadh e: before he was born; bha i na seanmhair do Ghràinne, bean Fhinn: she was grandmother to Gràinne, Fionn’s wife; chaidh X a thoirt am bruid: X was taken into captivity; falbhaidh mi an ceartuair: I’ll leave shortly;air dha a ghealltanas a thoirt: after he had given his promise; bioran à craobh-ghiuthais, èiteag ghleansach agus clach bheag gharbh dhubh:a needle from a pine tree, a shiny white pebble and a little rough, black stone; thàinig osag on àird an iar: a puff of wind came from the west; dh’fhàs i na bu lugha: she grew smaller; an spot dubh nad fhradharc a thèid à fianais nuair a nì thu priobadh: the dark spot in your sight that disappears when you blink; gun ach a chlaidheamh a thoirt leis: only taking his sword with him; bha dìreach dà ghràn de choirce aige: he only had two grains of oats; shuidh e aig bonn craoibhe airson an ithe: he sat at the base of a tree to eat them; bha fitheach mòr na shuidhe air geug: a large raven was sitting on a branch; a cheart cho airidh air biadh ʼs a tha mise: just as deserving of food as I am; ma mharbhas tu mi, gheibh mo chuid cloinne bàs cuideachd: if you kill me, my children will also die; air ais na thruaill: back in its sheath; ghabh X a shàth dhen bhradan: X ate his fill of the salmon; rinn an luchag bìogan: the mouse made a small chirp.

Puing-chànain na Litreach: Feumaidh tusa – am fear as gaisgeile a th’ ann – a sàbhaladh: you – the most courageous of men – must save her. ‘a sàbhaladh’ means literally ‘her saving’, using the third person feminine singular possessive pronoun (which does not incur lenition). ‘You must save him’ would be feumaidh tu a shàbhaladh, and ‘you must save them’ would be feumaidh tu an sàbhaladh.

Gnàthas-cainnt na Litreach: Acrach ʼs ged a bha e: although he was hungry.