Â鶹ԼÅÄ

Cafodd y gadair ei chludo gyda thrên i Drawsfynydd ac yna gyda throl a cheffyl i'r Ysgwrn. Aeth criw o Ysgol Llambed i'r fan a'r lle i weld y gadair enwog honno. Roedd yn fraint cael gweld cadair bardd, na welodd o ei hun. Roedd yn anrhydedd cael siarad â nai Hedd Wyn, Gerald, mab ei chwaer, a Huw, ffrind Gerald o Drawsfynydd.

Hedd Wyn oedd yr hynaf o'i deulu, ac Ann, mam Gerald oedd yr ieuengaf, felly nid oeddent yn 'nabod ei gilydd yn dda iawn. Bu farw Ann yn ifanc, felly cafodd Gerald lawer o wybodaeth am Hedd Wyn gan ei fam-gu.

Pan oedd Ellis, brawd Gerald byw, fe oedd yn y parlwr yn siarad am y chwe chadair eisteddfodol hardd, gyda Gerald yn y gegin. Erbyn hyn, Huw sydd yn y gegin yn sôn am sut yr oedd y teulu o dri-ar-ddeg yn byw, a Gerald yn y parlwr.

Enillodd Hedd Wyn ei gadair gyntaf yn ddeunaw oed, ar ôl dim ond chwe blynedd o addysg. Cred Gerald fod hyn yn fwy o gamp o lawer na'r Gadair Ddu, gan ei fod mor ifanc ac yn cystadlu yn erbyn pobl llawer hŷn.

Eglurodd Gerald yn fanwl wrthym am ystyr y cerfluniau ar y gadair fawr ddu. Cafodd ffoadur o Wlad Belg, Eugeen Vanfleteren, chwe mis i gynllunio, i gasglu'r pren ac i wneud y gadair hardd. Gwnaeth lyfr yn nodi ystyr yr holl gerfluniau ond yn anffodus, fe wnaeth rhywun gael ei fenthyg, a ni chafwyd y llyfr yn ôl. Felly nawr, mae Gerald yn adrodd hanes y cerfluniau o symbolau Celtaidd a Chymreig o'i gof i'r llu ymwelwyr sy'n gwneud y siwrne ar hyd y llwybr anghysbell i'r Ysgwrn.

Clywsom holl hanesion am sut oedd y teulu wedi byw yn y gegin fach dywyll gan Huw, yn coginio bisgedi ceirch ac yn defnyddio pob diferyn o'r llaeth yn cynnwys y llaeth enwyn, yn berwi dŵr ar dân agored enfawr ac yn smwddio gyda'r haearn trwm, du. Dangosodd Huw beth oedd tu ôl y drws yn arwain o'r gegin. Dyna lle'r oedd morwynion oddeutu tair ar ddeg mlwydd oed yn byw, gan ddod allan i weithio yn y gegin ac ar y fferm.

Nid oedd Gerald yn hoff o'r ffilm am fywyd Hedd Wyn, (a gafodd ei enwebu am Oscar), gan ei fod wedi ei greu er mwyn diddanu cynulleidfa'r sinemâu, gan gynnwys golygfeydd o yfed, mercheta a bywyd cymdeithasol.

Yn ôl Gerald, nid oedd hwn yn ddarlun cywir o Hedd Wyn: byw bywyd syml oedd ef bob amser.

Braint oedd cael cwrdd â nai Hedd Wyn, a gwrando ar ei atgofion a'r pethau oedd ef wedi dysgu wrth ei deulu am berson mor enwog yng Nghymru."

Gan Siwan Davies

Cyhoeddwyd yr erthygl hon fel rhan o gynllun cyfrannu ar y cyd rhwng Â鶹ԼÅÄ Cymru'r Byd ac Antur Teifi. Am fwy o fanylion ac i wybod sut fedrwch chi ennill £30 am ysgrifennu - cliciwch yma.