Â鶹ԼÅÄ

Ganwyd T E Lawrence yn Nhremadog ar Awst 16 1888 ac fe'i magwyd yn Rhydychen yn bennaf, gan gael ei addysg ym Mhrifysgol Rhydychen.

A wyddech chi: Defnyddir yr ystafell lle ganwyd Lawrence fel toiled yng Ngwesty'r Snowdon Lodge.

Adnabyddir Lawrence bellach fel Lawrence o Arabia oherwydd ei ran yn y gwrthryfel a sicrhaodd fuddugoliaeth byddin Prydain yn erbyn Ymerodraeth Twrci. Anfarwolwyd ei anturiaethau yn y ffilm enwog Lawrence of Arabia a enillodd saith Oscar gyda Peter O'Toole yn chwarae rhan Lawrence.

Fe'i ganwyd yn Nhremadog gan fod ei deulu yn digwydd aros yno ar y pryd ar ôl ffoi o'r Iwerddon. Gorfu i'w dad, Robert Chapman, ail fab teulu o dirfeddianwyr o Iwerddon, adael ei gartref oherwydd iddo syrthio mewn cariad ag athrawes ei ferch, Sarah Lawrence. Pan ddaeth ei wraig i wybod am eu perthynas, symudodd Chapman i Ddulyn at Sarah cyn i'r ddau symud wedyn i Dremadog. Buont yn byw yn yr Alban a Ffrainc cyn cartrefu yn y pendraw yn Rhydychen.

Enillodd Lawrence radd dosbarth cyntaf mewn Hanes Modern o Goleg yr Iesu yn Rhydychen a dewis gyrfa fel archeolegydd gan deithio ar draws y Dwyrain Canol a gweithio yn Archamish yn arbennig.

Ond ar ddechrau'r Rhyfel Byd Cyntaf ymunodd â'r Gwasanaeth Gwybodaeth Cudd yn Cairo lle bu'n gweithio ar gynlluniau i sbarduno ac arwain gwrthryfel ymhlith yr Arabiaid. Er iddo gael ei ddal a'i boenydio sawl gwaith, roedd Lawrence yn allweddol ym muddugoliaeth y Prydeinwyr ar yr Ochr Ddwyreiniol. Gan wisgo dillad traddodiadol Arabaidd, arweiniodd Lawrence y gwrthryfel ac arwain ei ddynion i'r anialwch er mwyn gadael y ffordd yn glir i fyddin Prydain ymosod ar Syria a Phalesteina.

Yn ddiweddarach, ymunodd ag adran ddiplomataidd y Dwyrain Canol cyn newid ei enw i T E Shaw ac ymuno â'r RAF fel peiriannydd. Roedd ganddo gariad mawr at beiciau modur ac fe brynodd sawl model George Brough, y rhai cyflymaf bryd hynny. Yn 1935, fe'i lladdwyd mewn gwrthdrawiad beic modur. Gosodwyd carreg goffa iddo yn Eglwys St Martin yn Eglwys Wareham, Dorset.