Â鶹ԼÅÄ

Yn ôl rhai, dyma nofelydd mwyaf Cymru a ddechreuodd ysgrifennu ar hap. Yr ieuengaf o chwech o blant, ganwyd Owen yn yr Wyddgrug i deulu tlawd.

Chafodd o erioed adnabod ei dad na dau o'i frodyr gan i'r tri farw ynghyd â 28 arall mewn llif ym mhwll Argoed yn yr Wyddgrug pan oedd Owen yn faban. Achosodd hyn galedi mawr i'r teulu.

Fe fagwyd Daniel Owen mewn tÅ· teras a ddymchwelwyd yn ddiweddarach ym Maes-y-dre, yr Wyddgrug ac aeth yn brentis teiliwr i siop Angell Jones yn Stryd y Castell, yr Wyddgrug ac yna'n ddiweddarach ar y Stryd Fawr.

Dylanwadodd Jones yn drwm ar ei brentis a chan ei fod yn aelod o'r Eglwys Bresbyteraidd, dechreuodd Owen bregethu dan ei anogaeth. Ar ôl deng mlynedd, gadawodd y siop a mynd i astudio ar gyfer y weinidogaeth yn 24 oed.

Fe ddychwelodd i siop y teiliwr ymhen dwy flynedd ond daliodd ati i bregethu. Cyhoeddwyd ei bregethau mewn cyfnodolion ac fe enillodd glod yn lleol amdanynt.

Agorodd Owen siop deiliwr ei hun efo partner ar y Stryd Newydd sef safle tafarn Y Pentan heddiw a datblygodd y siop yn un safonol iawn ond roedd Daniel Owen hefyd yn enwog am ei ddysgeidiaeth a'i athrawiaeth.

Ond ar un cyhoeddiad pregethu yn Llangollen, fe drawyd Owen yn wael a ddaeth o ddim dros y salwch o gwbl a gorfu iddo roi'r gorau i bregethu. Awgrymodd y Parch. Roger Edwards, golygydd Y Drysorfa ar y pryd, y dylai ganolbwyntio bellach ar ysgrifennu. Dyna'n union a wnaeth.

Cyhoeddodd Owen nifer o lyfrau gan gynnwys Y Dreflan a Hunangofiant Rhys Lewis gan sylfaenu sawl un o'r cymeriadau ar gymeriadau y gwyddai ef amdanynt yn Yr Wyddgrug.

Cyhoeddwyd Hunangofiant Rhys Lewis yn wreiddiol yn 1885 a dyma yn ôl rhai ei waith gorau. Ysgrifennodd sawl llyfr arall ac ef hefyd oedd Cadeirydd cyntaf Cyngor Tref yr Wyddgrug yn 1894.

Er o deulu tlawd yn wreiddiol, fe lwyddodd Daniel Owen i godi tÅ· i'w fam ac roedd o'n byw mewn fflat yn Stryd Newydd.

Bu farw yn 1895 ac fe'i claddwyd yn y fynwent yn yr Wyddgrug. Codwyd cerflun goffa iddo wrth ymyl y llyfrgell yn Stryd Earl.