Â鶹ԼÅÄ

Yr hyn oedd wedi goglais Vaughan Hughes oedd nad oedd yr un o feirniaid swyddogol yr Eisteddfod Genedlaethol yn rhestru Wrth Fy Nagrau I ymhlith y rhai a ddaeth yn agos at frig y gystadleuaeth.

"Yn nosbarth 2(b) y gosodwyd hi gan Annes Glynn. Yn nosbarth 2(a) y gosodwyd hi gan Robat Arwyn. Yn nosbarth 2 (heb lythyren) y gosodwyd hi gan Harri Pritchard Jones," meddai yn Y Cymro gan ychwanegu:

"Nid oedd yr un o'r tri beirniad ychwaith yn argymell y dylid cyhoeddi'r nofel, sef yr hyn sy'n digwydd fel rheol yn achos ymgeiswyr anfuddugol o safon uchel."

Heb argyhoeddi
Yn wir, wrth feirniadu'r gystadleuaeth cwynodd Annes Glynn nad oedd y nofel na'i phrif gymeriad yn "argyhoeddi" a bod y ddeilaog "at ei gilydd, yn ddi-fflach ac yn amhriodol ddoniol" a'r bennod olaf yn "bregeth/llith athronyddol braidd".

Barn go wahanol i un adolygwyr wedi hynny a'r nofel yn cael ei chymeradwyo am wobr Llyfr y Flwyddyn hyd yn oed.

Pawb yn gwybod
Ac meddai Vaughan Hughes yn Y Cymro:

"Wrth gwrs, pan gyhoeddwyd y nofel roedd pawb yn gwybod pwy oedd yr awdur. A dyna ddod â ni at y cwestiwn mawr. Cymaint yw edmygedd carfan o'r Cymry i unplygrwydd ac aberth Angharad Tomos yn ymgyrchoedd Cymdeithas yr Iaith fel eu bod nhw wedi ei dwyfoli, bron.

"Ai am nad oedd y beirniaid yn gwybod eu bod nhw'n cloriannu gwaith eicon cenedlaethol y teimlai'r tri, yn annibynnol ar ei gilydd, mai'r ail ddosbarth oedd lle'r nofel hon?" oedd ei gwestiwn pigog.

Ymateb yn onest
O'r rhai a ganmolodd y nofel gyhoeddedig dim ond Kate Crockett - a ddisgrifiodd y gwaith fel "campwaith" - a ymatebodd yn Y Cymro gan ddweud iddi hi ymateb yn gwbl onest i'r hyn a ddarllenodd gan ddweud:

"Yn bersonol byddai'n well gen i bechu cydnabod na llunio adolygiad gwenieithus na allwn ei gyfiawnhau."

Gwerth gofyn cwestiwn
Wrth gyfiawnhau ei sylwadau ar Wythnos Gwilym Owen dywedodd Vaughan Hughes:

"Mae honna yn sefyllfa y mae'n werth gofyn cwestiwn ynglŷn â hi . . . ac mi wnes i awgrymu tybed a oedd y ffaith fod awdur y nofel yna, Angharad Tomos, gan ei bod hi yn ffigwr cenedlaethol, yn eicon cenedlaethol yng ngolwg nifer o bobl oherwydd ei haberth dros Gymdeithas yr Iaith, tybed a oedd y ffaith fod yr adolygwyr yn gwybod pwy oedd yr awdur tra'r oedd y beirniaid ond yn trin y nofel dan ffugenw mi ofynnais y cwestiwn tybed a oedd hynny wedi dylanwadu ar eu barn nhw."

Pe byddai'n gwybod . . .
Er i Harri Pritchard Jones gydnabod y byddai ef wedi cymryd "llawer mwy o amser" i ystyried y nofel pe gwyddai pwy oedd yr awdur gan fod ganddi gystal "track record" dywedodd mai yn yr un lle yn y gystadleuaeth y byddai wedi ei rhoi.

"Dydw i ddim yn meddwl y byddwn i wedi newid fy meddwl yn sylfaenol [ynglŷn â hi]. Na," meddai.

"Yr oeddwn i'n meddwl ei bod yn nofel dda, . . . ond dydw i ddim yn meddwl y byddwn i wedi ei rhoi hi ddim uwch yn y gystadleuaeth," meddai.

Awgrymodd hefyd na fyddai'r ddau feirniad arall wedi newid eu barn ychwaith o wybod pwy oedd yr awdur.

"Mae hyd yn oed y goreuon yn gallu llithro ac mae eisiau dweud yn union beth ydych chi yn ei feddwl.

"Dwi'n siŵr bod Angharad a phawb arall yn ddigon aeddfed i dderbyn beirniadaeth heb bwdu na chael eu brifo ormod," meddai.

Edrych yn fwy clos
Yn nes ymlaen yn y drafodaeth dywedodd ei bod yn debyg, pe byddech chi yn gwybod mai "meistres" ar ei gwaith fel Angharad Tomos sydd wedi sgwennu rhywbeth y byddech chi'n craffu mwy ar y gwaith hwnnw.

"Unrhyw beth fuasech chi yn ei gollfarnu fe fyddech chi yn edrych ac yn ei gyfiawnhau o i chi'ch hun yn fwy ond yn y diwedd dwi'n gobeithio mai'r un fuasai'r llinyn mesur wrth gloriannu gwahanol nofelau," meddai.

Codi cwestiwn diddorol
Dywedodd Kate Crockett fod Vaughan Hughes wedi codi cwestiwn "diddorol".

"Ac mae anghytuno ynglŷn â llyfrau yn beth iach . . . yr hyn oeddwn i'n meddwl oedd yn gwbl annheg oedd awgrymu fy mod i a phobl eraill sydd wedi adolygu'r llyfr rywsut yn methu â gwneud ein gwaith achos rydw i'n credu bod adolygu llyfrau yn waith pwysig dros ben ac rydw i'n cymryd lot o falchder yn y gwaith rydw i'n i wneud ac os yw fy enw i ar waelod adolygiad yr ydw i eisiau bod yn bendant fy mod i'n cytuno â'r hyn ddywedais i ac mae awgrymu fy mod i'n 'dwyfoli' Angharad Tomos jyst yn nonsens," meddai.

Dywedodd Vaughan Hughes "fod gwybod pwy ydi awdur pan fo'r awdur yna yn ffigwr o bwys yn rhwym o ddylanwadu arnoch chi. Mae o'n siŵr o ddigwydd," meddai.

Cytunodd Kate Crockett na oedd yn anwybyddu pwy oedd yr awdur; "Ond fe fyddai hi wedi bod yn hawdd iawn i mi o wybod beth oedd barn beirniaid yr Eisteddfod i fod yn eithaf llugoer tuag at y nofel a pheidio dweud gormod ond roeddwn i'n teimlo'n gryf fod hon yn gampwaith a dyna pam ddwedes i hynny," meddai.

Ychwanegodd mai cyfrifoldeb adolygydd os nad yw'n teimlo y gall roi adolygiad teg am ryw reswm, fel adnabod yr awdur, yw gwrthod y cynnig i adolygu.

Ar ddiwedd y cklip sain mae'r siaradwyr yn trafod beth oedd beirniaid Gwobr Goffa Daniel Owen yn chwilio amdano.

Hefyd yn ystod y sgwrs:
Clip 2

Clip 3