 |
|
O
Richard Wilson i Wil Cwac Cwac
Trafod
llyfr pwysig am gelfyddyd yng Nghymru
Dydd Iau, Tachwedd 30, 2000
|
•
Delweddu'r Genedl gan Peter Lord. Gwasg Prifysgol Cymru. 416tt,
693 o luniau lliw. £30. ISBN 0-7083-1592-5.
Adolygiad gan Phil ap Iorwerth
Dyma gyfrol hynod bwysig. Rhaid dweud hynny cyn cychwyn.
Mae ynddi dros 400 o dudalennau a bron i 700 o luniau.
Dylai fod ar silff pawb . . .
Mae'n gyfrol a ddylai fod ar silff pawb sy'n ymddiddori yn y celfyddydau
gweledol yng Nghymru, neu yn hanes Cymru yn gyffredinol.
Anrheg Nadolig derbyniol iawn i lawer.
Wrth drafod ei chynnwys rhaid cadw mewn cof y cyfyngiadau a osododd
yr awdur ar rychwant y llyfr.
Yn ei gyflwyniad eglura ei fod yn cychwyn yn oes y Tuduriaid pan ddechreuodd
unigolion ddisodli'r eglwys fel prif noddwyr celf weledig.
Wrth ein tywys wedyn i ganol yr ugeinfed ganrif mae Peter Lord yn
ein rhybuddio nad yw'r llyfr wedi ei fwriadu fel rhestr o artistiaid
Cymreig drwy'r oesoedd ond, yn hytrach, fel dadansoddiad o'r ffyrdd
y mae Cymru wedi cael ei delweddu yn weledol gan artistiaid o Gymru
ac o wledydd eraill.
Agoriad llygad a syndod
Mae sgôp y llyfr yn anferth, gan gynnwys pob mathau o gelfyddyd weledol
o dirluniau Richard Wilson, i bortreadau Hugh Hughes, Wil Cwac Cwac
a Llyfr Mawr y Plant.
Mae'r llyfr yn agoriad llygad i bawb.
Yn absenoldeb Oriel Gelf Genedlaethol a phrinder llyfrau tebyg yn
y gorffennol, mae nifer ac amrywiaeth y delweddau yn syndod.
O ran cynllunwaith y llyfr mae rhywun yn gweld eisiau llyfryddiaeth
a rhestr lawn o'r lluniau - a thrueni na chafodd ei rwymo gyda phwythau
yn y dull traddodiadol.
Brawddegau yn rhy hir
Ond i droi yn ôl at y cynnwys: er mor drylwyr yw ymchwil Peter Lord
ac er maint ei angerdd dros y pwnc, rhaid nodi bod ei duedd i ddefnyddio
brawddegu hirion, yn tueddu i wneud y darllen yn waith llafurus.
Rydw i hefyd yn anghytuno ag ef ar ambell bwynt. Prin y gellir disgrifio
Plas Teg, ger yr Hôb yn Sir Y Fflint, fel adeilad ar ffurf `gastellog'
er bod iddo dyrau ar bob cornel. Yn hytrach mae'n debycach i blastai
fel Hardwick a Wollaton yn swyddi Derby a Nottingham.
Mae Lord hefyd yn rhy barod i dderbyn y syniad traddodiadol mai'r
pensaer John Nash a fu'n llwyr gyfrifol am ddehongli dymuniadau Uvedale
Price er mwyn adeiladu Castle House yn Aberystwyth yn yr arddull picturesque
newydd.
Er yn dyfynnu peth o lythyr gan Price yn nodi fel y bu iddo ef egluro
i Nash yn union beth a ddymunai nid yw'n dyfynnu y rhan o’r llythyr
sy'n nodi:
"He was excessively struck with these reasons, which he said he
had never thought of before in the most distant degree, & he has I
think contrived the house most admirably for the situation, & the
form of it is certainly extremely varied from my having obliged
him to turn the rooms to different aspects." (Fy mhwyslais
i)
Yn gynharach yn yr un llythyr mae Price yn nodi fod Nash wedi bwriadu
cynllunio ty oedd beth wmbreth yn fwy ac yn ddarn sgwâr o bensaernïaeth.
Ni chawn ddiwedd y stori
Gan aros gyda Nash mae Peter Lord yn trafod yn fyr gartref Thomas
Johnes yn yr Hafod. Comisiynwyd Thomas Baldwin o Gaerfaddon i gynllunio
ty newydd ym 1786. Ym 1793 cafodd Nash wahoddiad i wneud ychwanegiadau
pwysig at y ty "ac o ganlyniad newidiwyd cymeriad adeilad Baldwin
yn sylweddol."
Ond ni chawn ddiwedd y stori gan Peter Lord. Yn dilyn ymweliad â’r
Hafod ym 1806 dywedodd C R Cockerell fod y llyfrgell a gynlluniwyd
gan Nash yn "a good room but affected as Nash's things generally
are."
Dinistriwyd y cyfan o waith Nash mewn tân ym 1807.
Dywedodd Johnes "All Nash's buildings are gone, and you will say
no loss. But Baldwin's stand firm. I shall employ him again, for he
is an able, and I believe, an honest man."
Sy'n awgrymu beth, tybed am Nash?
Rwy'n derbyn fod Peter Lord yn gwisgo mantell efengylwr treftadaeth
weledol Cymru ond rhaid gofyn a yw hynny'n cyfiawnhau defnyddio dadleuon
unochrog?
Safon uchel iawn
Ond mae llawer mwy i'w ganmol yn ei lyfr nac i anghytuno ag ef.
Mae’n llyfr sydd i'w groesawu yn fawr gyda’r atgynhyrchiadau lliw
o safon uchel iawn.
Ac rwy’n ymwybodol nad wyf, mewn hyn o lith, wedi gallu gwneud cyfiawnder
a chyfrol yr wyf yn sicr y caf y pleser o'i darllen a'i hail ddarllen
yn y dyfodol.
Mae'n dyled ni yn fawr i Peter Lord am ei weledigaeth.Gweler hefyd:
|
|
|
Steddfod
2003 
