A Oes Heddwch?
Mae rhai o sefydliadau Cymru wedi addasu i ddatganoli yn well na'i gilydd. Nid beirniadaeth yw dweud hynny. Doedd dygymod a bod yn genedl gyda llywodraeth ar ôl saith canrif o straffaglu ymlaen heb un byth yn mynd i fod yn hawdd! Wedi'r cyfan mae'r hyn sy'n ymddangos fel atebolrwydd i wleidydd yn gallu ymddangos fel ymyrraeth wleidyddol yr un sy'n atebol.
Gan edrych o'r tu fas ymddengys i mi fod ambell i sefydliad cenedlaethol wedi dygymod a'r newid yn ddigon hawdd. Rwy'n meddwl am gyrff megis Amgueddfa Cymru, y Llyfrgell Genedlaethol a'r Cyngor Chwaraeon. Gallwn fod yn gwbwl anghywir. Mae'n bosib bod 'na rycsiyns y tu ôl i'r llenni. Os felly clywais i ddim byd amdanynt.
Mae ambell sefydliad wedi methu'r prawf yn llwyr. Prifysgol Cymru yw'r enghraifft amlwg ond dim ond nawr y mae ambell i Gyngor a Choleg yn sylweddoli bod 'na feistr newydd ar y tÅ·.
Mae hynny'n dod a ni at benderfyniad y Llywodraeth i gomisiynu adolygiad o'r Eisteddfod Genedlaethol.
O safbwynt y Llywodraeth does 'na ddim elfen o fygythiad yn gysylltiedig â'r peth. Mae'r Eisteddfod yn annibynnol. Os ydy hi'n dewis anwybyddu argymhellion yr adolygiad mae perffaith hawl ganddi i wneud hynny heb unrhyw gosb ariannol. Os ydy'r wŷl ar y llaw arall yn derbyn y cyfan neu rhai o'r argymhellion yna fe fyddai'r Llywodraeth yn fodlon cynyddu ei chymhorthdal. Pa le sy 'na i boeni? Wedi'r cyfan mae'r rheiny syn cynnal yr adolygiad yn garedigion y Gymraeg.
Nawr edrychwch ar y sefyllfa o safbwynt Eisteddfodwr pybyr - un sy'n ystyried y Brifwyl yn "gaer fechan olaf" i'r Gymraeg mewn môr o Saesneg. Gellir synhwyro ei ofnau.
"Pa mor ddidwyll yw'r llywodraeth mewn gwirionedd? Oes 'na agenda gudd? Onid yw gwneud yr Eisteddfod yn fwy croesawgar i'r Di-Gymraeg yn gyfystyr a glastwreiddio ei Chymreictod?"
"Wedi'r cyfan," medd ein eisteddfodwr dychmygol "mae'r Eisteddfod wedi profi ei bod yn fodlon newid gyda'r amseroedd. Bob blwyddyn cynhelir adolygiad o lwyddiannau a methiannau'r wÅ·l gydag argymhellion ar gyfer y dyfodol. Mae'r broses yn dryloyw gyda'r cyfan yn cael ei gyhoeddi ar wefan yr Eisteddfod. Pam fod angen adolygiad allanol yn ogystal?"
Ond beth am benaethiaid yr Eisteddfod? Gellir darllen eu tystiolaeth i'r ymchwiliad yn . Mae'n ddarn cytbwys iawn o waith sy'n awgrymu bod yr Eisteddfod wedi ymateb yn bositif i'r ymchwiliad - ar gychwyn y broses o leiaf.
Mae'n ymddangos bod pethau wedi suro rhywfaint ers hynny yn bennaf oherwydd pryder tîm rheoli'r Eisteddfod y gallai'r ymchwiliad argymell canoli'r Eisteddfod ar ddau safle parhaol. Yn ôl y Prif Weithredwr, Elfed Roberts fe fyddai hynny'n drychineb a galwodd ar garedigion yr Eisteddfod i ysgrifennu at yr ymchwiliad i ddatgan eu gwrthwynebiad i'r syniad.
Nawr dydi ddim yn bry ar wal yng nghyfarfodydd y grŵp gorchwyl a gorffen. Dydw i ddim yn gwybod felly faint o sail sy 'na i ofnau Elfed a'i dim rheoli.
Gwn hyn. Mae sylwadau Elfed a rhai'r trefnydd Hywel Wyn Edwards ar Bawb a'i Farn rhai wythnosau yn ôl wedi peri siom a syndod i ambell un yn agos at yr adolygiad. Yr ofn yw bod Elfed a Hywel wedi mynd o flaen gofid a'u bod trwy hynny mewn peryg o droi Eisteddfodwyr yn erbyn proses oedd i fod er lles y Brifwyl.
Nid fy lle i yw barnu pwy sy'n iawn ond fe fyddai'n trueni i bawb pe rhywbeth oedd fod yn gyfle yn cael ei weld fel bygythiad.
Golygydd Materion Cymreig y Â鶹ԼÅÄ yn blogio'n rheolaidd ar faterion gwleidyddol Cymru.
