Cymry a Saeson y ffin yn casglu i ddathlu'r Calan
°ä²¹³Ù±ð²µ´Ç°ùï²¹³Ü: Hanes
| 11:15, Dydd Iau, 17 Ionawr 2013
Y penwythnos hwn bydd cannoedd o Gymry yn casglu yng Nghas-gwent fin nos i fartsio tuag at y ffin â Lloegr â baner y Ddraig Goch yn cyhwfan uwch eu pennau.
Byddan nhw'n mynd yno'n uchel eu croch i wynebu criw o Saeson â'u hwynebau wedi eu paentio ac yn martsio dan faner San Siôr.
Ond nid ail-greu hen frwydr o'r gorffennol fyddan nhw ond cwrdd i gynnal dathliad heddychlon sydd wedi'i wreiddio mewn dau draddodiad hynafol sy'n byw ochr yn ochr ar y ffin - Y Fari Lwyd yng Nghymru a'r Wassail yn Lloegr.
Y Fari Lwyd yn yfed diod seidr y Wassail (Llun: Paul Johnson)
Dyma ddathliad blynyddol y Cyfarfyddiad ar y Bont lle mae'r Cymry a'r Saeson yn cyd-yfed, cyd-ddawnsio a chyd-ganu i ddathlu'r Flwyddyn Newydd.
Mae'r digwyddiad yn rhan o ŵyl Wassail a Mari Lwyd Cas-gwent sydd wedi ei chynnal ers saith mlynedd bellach mor agos â phosib at Nos Ystwyll, sef Ionawr 6.
Mae'r Fari Lwyd, penglog ceffyl wedi ei addurno, yn rhan bwysig o draddodiadau dathlu'r flwyddyn newydd yn Nghymru a bydd tua chwech Mari wahanol o bob rhan o Gymru yn dod i'r digwyddiad ddydd Sadwrn, Ionawr 19.
Traddodiad sy'n perthyn i ardaloedd cynhyrchu seidr de a gorllewin Lloegr yw'r 'Wassail' sef yr arfer o fendithio'r coed afalau a gofyn am gynhaeaf da yn y flwyddyn sydd i ddod.
Gallwch weld lluniau o'r digwyddiad y llynedd fan hyn.
Yn ogystal â chyfuno'r Fari a'r Wassail, mae na gymysgu a chreu pob math o draddodiadau eraill.
'Pwnco' - neu ganu'r Sosban Fach - ar risiau'r Amgueddfa (Llun: Paul Johnson)
"Ar ôl rhannu diod y Wassail a chyfnewid baner y Ddraig Goch a baner San Siôr ar y bont," meddai Mick, "rydyn ni'n dawnsio gyda'n gilydd ac yn gwahodd y Saeson i mewn i Gymru i yfed a dawnsio.
"Mae 'na gannoedd yn dod i'r Cyfarfod ar y Bont, mae'r lle'n llawn.
"Yna rydyn ni'n arwain prosesiwn i'r Amgueddfa i ganu - neu 'pwnco' - gyda'r Fari Lwyd."
Yn draddodiadol her-ganu byrfyfyr rhwng criw y Fari a pherchennog y tŷ oedd pwnco ond mae'r criw yng Nghas-gwent yn ffafrio'r gân rygbi gyfarwydd, Sosban Fach, medd Mick.
Wedi rhoi llwnc destun i'r tÅ· bydd y dathlwyr yn mynd i fwynhau band byw a dawnsio yn nhraddodiad Gwyddelig y Ceilidh.
Mae'r dathliadau'n gymysgedd o rialtwch, cyflwyno dramâu, dawnsio, canu a dathlu ac eleni, mae'r Dyn Gwyrdd yno hefyd sy'n cael ei gysylltu'n bennaf â'r Gwanwyn.
Mae sawl math gwahanol o benglog ceffyl o bob rhan o Gymru a Lloegr yn ymddangos yn y dathliadau (Llun: Paul Johnson)
Cafodd Mick a'i gyfaill Tim Ryan help ariannol gan y Llywodraeth drwy Trac Cymru i adfywio traddodiad y Fari Lwyd yng Nghas-gwent yn wreiddiol. Er fod Trac Cymru bellach yn cynnig Mari Lwyd 'flat pack' aeth Mick ati i baratoi penglog ceffyl yn y ffordd draddodiadol a'i gosod ar bicwarch drwy ddarllen hen gofnodion a llyfrau.
Yr ysbrydoliaeth tu ôl i'r digwyddiad yng Nghas-gwent ydy'r Dawnswyr Morris 'Cymreig' lleol, y Widders - criw o ffrindiau a chyn feicwyr sy'n dawnsio Morris ac yn gwisgo dillad rhacsiog, het uchel ac yn paentio eu wynebau'n ddu. Maen nhw'n cyd-drefnu'r diwrnod ac yn rhan fawr ohono.
Daeth y syniad o gyd-ddathlu gyda'r Saeson pan sylwon nhw ar y coelcerthi a'r dathliadau Wassail ar ochr arall yr afon a'u gwahodd i ymuno â nhw gan fynd ati i'w gwneud yn ŵyl flynyddol.
Un peth diddorol mae'r ŵyl yn ei amlygu ydy fod 'na draddodiadau gwahanol yn ymwneud â phenglog ceffyl yn perthyn i rannau o Loegr a thu hwnt hefyd, fel yr Obby Oss yng Nghernyw, y Laare Vane (Y Gaseg Wen) o Ynys Manaw a'r Poor Awd Oss o Ogledd Lloegr sy'n gwneud ymddangosiad yn yr ŵyl hon.
Mae gwreiddiau'r symbol hwn yn ddwfn mewn arferion hynafol o'r cyfnod cyn-Gristnogol ac, yn ôl rhai, yn adlewyrchiad o'r cyfnod pan ddaeth y ceffyl yn anifail mor werthfawr i ddyn. Cred eraill ei fod yn gysylltiedig â chwedl Rhiannon yn y Mabinogi neu â seremonïau ffrwythlondeb.
